स्वरदा खेडेकर गावडे
शिक्षण हे मुलांच्या सर्वांगीण विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाचे असते. शिक्षणामुळे मुलांना ज्ञान, कौशल्ये आणि चांगले भविष्य घडवण्याची संधी मिळते. परंतु, अभ्यासाच्या प्रक्रियेत मुलांना अनेक अडचणी येतात, जसे की लक्ष केंद्रित न होणे, कंटाळा येणे, अभ्यासाचा ताण जाणवणे आणि अभ्यासातील गती कमी होणे. या परिस्थितीत पालकांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची ठरते.
पालकांनी मुलांना अभ्यासाची आवड निर्माण करून देणे, त्यांना प्रेरित करणे, योग्य वातावरण तयार करणे आणि वेळोवेळी मार्गदर्शन करणे आवश्यक आहे. योग्य पद्धतीने केलेल्या अभ्यासामुळे मुलांचे आत्मविश्वास वाढते आणि त्यांचे शैक्षणिक यश सुनिश्चित होते.
१. मुलांच्या अभ्यासातील समस्या
अनेक मुलांना अभ्यास करताना विविध अडचणी येतात. पालकांनी या अडचणी समजून घेतल्या पाहिजेत.
i) अभ्यासाचा कंटाळा येणे
- काही मुलांना अभ्यास करताना रस वाटत नाही.
- सतत अभ्यासाचा ताण घेतल्याने कंटाळा येतो.
ii) लक्ष केंद्रित न होणे
- मुलांचे मन खेळ, मोबाईल, टीव्ही आणि मित्रांमध्ये गुंतलेले असते.
- अभ्यासाच्या वेळी ते पटकन विचलित होतात.
iii) अभ्यासात सातत्याचा अभाव
- सुरुवातीला अभ्यास चांगला होतो, पण नंतर तो कमी होतो.
- सातत्य नसल्याने परीक्षेच्या वेळी तणाव वाढतो.
iv) परीक्षेच्या वेळी तणाव जाणवणे
- परीक्षेच्या वेळी अभ्यास पूर्ण झाला नसेल तर तणाव वाढतो.
- चांगले गुण मिळवण्यासाठी पालकांचा आणि शिक्षकांचा दबाव जाणवतो.
v) आत्मविश्वास कमी असणे
- काही मुलांना वाटते की ते अभ्यासात चांगले नाहीत.
- सतत चुका केल्याने ते स्वतःवर विश्वास ठेवत नाहीत.
२. पालकांनी मुलांच्या अभ्यासात घ्यावयाच्या जबाबदाऱ्या
i) अभ्यासाची आवड निर्माण करणे
- अभ्यास एक कंटाळवाणी गोष्ट नसून आनंददायक कसा बनवता येईल, हे पालकांनी समजून घ्यावे.
- मुलांना विविध उदाहरणे, खेळ आणि चित्रांद्वारे शिकवावे.
ii) सकारात्मक वातावरण तयार करणे
- अभ्यासासाठी शांत, प्रकाशमान आणि नीटनेटका अभ्यासाचा कोपरा तयार करावा.
- अभ्यासाच्या वेळी घरातला आवाज कमी ठेवावा.
iii) अभ्यासासाठी वेळेचे नियोजन करणे
- रोज विशिष्ट वेळेवर अभ्यास करण्याची सवय लावावी.
- अभ्यास आणि विश्रांती यामध्ये संतुलन ठेवावे.
iv) लक्ष देऊन मुलांचा अभ्यास समजून घेणे
- केवळ “अभ्यास कर” असे सांगण्यापेक्षा, मुलांचा अभ्यास समजून घ्यावा.
- ते कोणत्या विषयात कमजोर आहेत हे जाणून घेऊन मदत करावी.
v) मुलांशी संवाद साधणे
- “अभ्यास झाला का?” असे विचारण्याऐवजी, “आज काय नवीन शिकलेस?” असे विचारावे.
- संवादामुळे मुलं पालकांशी मोकळेपणाने बोलतात.
vi) मुलांना स्वतंत्र निर्णय घेऊ देणे
- पालकांनी मुलांना स्वतःचा अभ्यास वेळ ठरवायला सांगावे.
- त्यामुळे त्यांची जबाबदारी वाढते आणि स्वावलंबन निर्माण होते.
३. अभ्यासातील सातत्य टिकवण्यासाठी पालकांनी करावयाच्या उपाययोजना
i) वेळापत्रक तयार करणे
- दिवसाचे नियोजन करून अभ्यासासाठी विशिष्ट वेळ निश्चित करावी.
- प्रत्येक विषयाला ठरावीक वेळ द्यावी.
ii) लहान लक्ष्य ठरवणे
- मोठे धडे लक्षात ठेवण्यापेक्षा छोटे भाग समजावून द्यावेत.
- एकावेळी थोड्या थोड्या माहितीचा अभ्यास केला तर तो अधिक प्रभावी ठरतो.
iii) शाळेशी संवाद ठेवणे
- शिक्षक आणि पालकांनी नियमित संपर्क ठेवावा.
- मुलांची प्रगती आणि अडचणी जाणून घ्याव्यात.
iv) तणाव कमी करण्यासाठी मनोरंजनाला महत्त्व द्या
- फक्त अभ्यासावर भर न देता खेळ, संगीत, कला यासारख्या गोष्टींना प्रोत्साहन द्यावे.
- विश्रांती घेतल्याने स्मरणशक्ती आणि एकाग्रता वाढते.
v) डिजिटल माध्यमांचा योग्य वापर
- मोबाईल आणि इंटरनेटचा अतिरेक टाळावा.
- शैक्षणिक अॅप्स आणि व्हिडीओंचा उपयोग करून शिक्षण अधिक रंजक बनवावे.
४. मुलांच्या अभ्यासात पालकांनी टाळावयाच्या चुका
i) अभ्यासासाठी जबरदस्ती करू नका
- जबरदस्ती केली तर मुलांना अभ्यासाची भीती वाटू शकते.
- प्रेमाने आणि संयमाने शिकवावे.
ii) इतर मुलांशी तुलना करू नका
- “पडोसच्या मुलासारखे का शिकत नाहीस?” असे म्हणू नये.
- प्रत्येक मुलाची गती वेगळी असते.
iii) फक्त गुणांवर लक्ष केंद्रित करू नका
- चांगले गुण महत्त्वाचे असले तरी ज्ञान मिळवणे अधिक महत्त्वाचे आहे.
- गुणांपेक्षा प्रयत्न आणि प्रगतीला महत्त्व द्यावे.
iv) मुलांच्या चुका नाकारू नका
- चुका झाल्या तरी मुलांना समजावून घ्या.
- चुका सुधारण्यासाठी मदत करा.
v) फक्त आदेश देऊ नका
- “हे कर, ते कर” असे सांगण्यापेक्षा मुलांना निर्णय घेण्यास शिकवा.
५. चांगल्या अभ्यासाच्या सवयी लावण्यासाठी काही प्रभावी उपाय
i) नियमित वाचनाची सवय लावा
- मुलांना दररोज वाचन करायला लावा.
- त्यामुळे त्यांची शब्दसंपत्ती आणि कल्पनाशक्ती वाढते.
ii) नोट्स तयार करण्याची सवय लावा
- महत्त्वाच्या मुद्द्यांची छोटी छोटी नोट्स लिहायला शिकवा.
- परिक्षेच्या वेळी हे खूप उपयुक्त ठरते.
iii) शिकवण्याच्या पद्धतीत विविधता आणा
- पुस्तकी ज्ञानासोबत प्रत्यक्ष उदाहरणे, प्रयोग, आणि व्हिडीओंचा वापर करावा.
- त्यामुळे मुलांना अधिक चांगल्या पद्धतीने समजेल.
iv) शिकणे मजेदार बनवा
- शिक्षणाशी संबंधित खेळ खेळा.
- संकल्पनांना मजेदार पद्धतीने समजावून सांगा.
v) सतत प्रोत्साहन द्या
- मुलांना लहान यशांवरही शाबासकी द्या.
- त्यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो.
मुलांच्या अभ्यासात पालकांची भूमिका अत्यंत महत्त्वाची आहे. मुलांना जबरदस्ती न करता त्यांना प्रेरित करणे, योग्य मार्गदर्शन करणे आणि अभ्यासात सातत्य ठेवण्यास मदत करणे हे पालकांचे कर्तव्य आहे. योग्य नियोजन, संवाद आणि प्रेरणा यांच्या मदतीने मुलं अभ्यासात उत्कृष्टता मिळवू शकतात. स्वरदा खेडेकर गावडे