स्वरदा खेडेकर गावडे
करिअर निवड हा प्रत्येक मुलाच्या आणि त्यांच्या पालकांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा असतो. योग्य करिअर निवडणे म्हणजे भविष्यातील स्थिरता आणि समाधानासाठी महत्त्वाचा निर्णय घेणे. मात्र, आजच्या स्पर्धात्मक युगात करिअर निवडीबाबत मोठा गोंधळ दिसून येतो. हा गोंधळ मुलांमध्ये त्यांच्या आवडीनिवडींबद्दल आणि पालकांमध्ये त्यांच्या अपेक्षांमुळे निर्माण होतो. त्यामुळे अनेकदा पालक आणि मुलांमध्ये मतभेद होतात, काही वेळा मानसिक तणावही वाढतो.
या लेखात, मुलांच्या करिअर निवडीतील गोंधळाचे प्रमुख कारणे, पालक-मुलांमध्ये होणाऱ्या मतभेदांचे स्वरूप, त्याचे मानसिक परिणाम, आणि या गोंधळातून मार्ग कसा काढता येईल याची सविस्तर माहिती दिली आहे.
१. करिअर निवडीतील गोंधळाची कारणे
i) उपलब्ध पर्यायांची विविधता
पूर्वी मर्यादित करिअर पर्याय होते, जसे की डॉक्टर, इंजिनिअर, शिक्षक, वकील इत्यादी. मात्र, आज शेकडो क्षेत्र उपलब्ध आहेत – डिजिटल मार्केटिंग, डेटा सायन्स, ग्राफिक डिझायनिंग, गेम डेव्हलपमेंट, स्टार्टअप्स, फ्रीलांसिंग, स्पोर्ट्स मॅनेजमेंट, यूट्यूब व ब्लॉगींग इत्यादी. एवढ्या पर्यायांमुळे मुलांमध्ये संभ्रम निर्माण होतो.
ii) समाज आणि नातेवाईकांचा दबाव
- आजही समाजात काही ठराविक करिअर निवडण्याचा आग्रह केला जातो.
- नातेवाईक सतत चांगल्या करिअर निवडीसाठी दबाव आणतात.
- “माझ्या मुलाने डॉक्टरच व्हावं,” “इंजिनिअर झाले की भविष्यात चांगली नोकरी मिळते” अशा गोष्टी ऐकाव्या लागतात.
iii) पालकांची अपेक्षा आणि मुलांची आवड यात फरक
- पालकांना त्यांच्या मुलांनी सुरक्षित आणि उच्च पगाराच्या नोकऱ्या कराव्यात असे वाटते.
- मुलांना त्यांच्या आवडीनुसार करिअर निवडायचे असते, पण पालकांचा पाठिंबा मिळत नाही.
- काही वेळा मुलांची आवड आणि कौशल्य वेगळे असते, त्यामुळेही गोंधळ वाढतो.
iv) करिअर मार्गदर्शनाचा अभाव
- अनेक शाळा व महाविद्यालयांमध्ये योग्य करिअर मार्गदर्शन उपलब्ध नसते.
- मुलांना आणि पालकांना करिअरच्या संधी, अभ्यासक्रम, कोर्सेस याबाबत पुरेशी माहिती नसते.
- चुकीच्या माहितीमुळे चुकीचे निर्णय घेतले जातात.
v) स्पर्धा आणि भविष्यातील अस्थिरता
- आजच्या युगात करिअर निवडताना स्पर्धा मोठ्या प्रमाणात आहे.
- भविष्यातील जॉब सिक्युरिटी नसल्याने योग्य निर्णय घेणे कठीण होते.
२. पालक आणि मुलांमध्ये होणारे मतभेद
i) पारंपरिक आणि आधुनिक करिअर यावरील मतभेद
- पालक पारंपरिक व्यवसायांना अधिक महत्त्व देतात.
- मुलं नवीन आणि नाविन्यपूर्ण करिअरच्या संधी शोधू इच्छितात.
- पालकांना वाटते की नवीन करिअरमध्ये स्थिरता नाही.
ii) अभ्यासक्रम आणि शिक्षण पद्धतीवरील मतभेद
- काही पालकांना ठराविक अभ्यासक्रमांनाच महत्त्व असते.
- मुलं आज ऑनलाईन कोर्सेस, सर्टिफिकेशन्स आणि स्किल बेस्ड शिक्षण निवडू इच्छितात.
- पालकांना अशा अभ्यासक्रमांची विश्वासार्हता कमी वाटते.
iii) सुरक्षीत करिअर vs. धोक्याचे करिअर
- पालकांना वाटते की सरकारी नोकरी, मेडिकल, इंजिनिअरिंग हेच चांगले पर्याय आहेत.
- मुलांना क्रिएटिव्ह फील्ड, स्टार्टअप्स, किंवा फ्रीलांसिंग आवडते.
- पालकांना अशा क्षेत्रात स्थिरता नसल्याने काळजी वाटते.
३. करिअर निवडीतील गोंधळाचे मानसिक परिणाम
i) मुलांवर होणारे परिणाम
- करिअर निवडीतील संभ्रमामुळे तणाव वाढतो.
- आत्मविश्वास कमी होतो.
- चुकीच्या निर्णयामुळे भविष्यात पश्चाताप होतो.
- काही मुलांमध्ये नैराश्य आणि न्यूनगंड निर्माण होतो.
ii) पालकांवर होणारे परिणाम
- मुलांनी वेगळे करिअर निवडल्यास पालक नाराज होतात.
- काही पालक आपल्या मुलांना जबरदस्तीने करिअर निवडायला लावतात.
- यामुळे घरात तणाव निर्माण होतो.
४. करिअर निवडीतून गोंधळ दूर करण्यासाठी उपाय
i) करिअर मार्गदर्शन आणि संशोधन
- योग्य मार्गदर्शनासाठी करिअर काउन्सिलरची मदत घ्यावी.
- करिअरच्या विविध संधी, अभ्यासक्रम आणि स्कोप याबाबत माहिती घ्यावी.
- मुलांनी आणि पालकांनी एकत्रितपणे अभ्यास करून निर्णय घ्यावा.
ii) पालक आणि मुलांमधील संवाद वाढवणे
- पालकांनी मुलांच्या आवडीनिवडी समजून घ्याव्यात.
- मुलांनीही पालकांच्या मतांचा आदर करावा.
- योग्य संवादामुळे अनेक समस्या सुटू शकतात.
iii) स्किल डेव्हलपमेंट आणि नवनवीन संधींचा विचार
- पारंपरिक शिक्षणासोबत स्किल डेव्हलपमेंटवर भर द्यावा.
- नवीन करिअर क्षेत्रांची माहिती घ्यावी.
iv) पालकांनी बदलत्या युगानुसार विचार करावा
- पालकांनी जुन्या विचारधारांवर अडकून न राहता बदल स्वीकारावा.
- करिअरच्या विविध संधी आणि त्यांची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये जाणून घ्यावी.
v) करिअर निवडताना SWOT अॅनालिसिस करावा
- S – Strengths (सामर्थ्ये)
- W – Weaknesses (कमजोरी)
- O – Opportunities (संधी)
- T – Threats (धोक्याचे घटक)
- मुलांनी आणि पालकांनी हा SWOT अॅनालिसिस करून योग्य निर्णय घ्यावा.
५. यशस्वी करिअरसाठी काही महत्त्वाचे घटक
i) मेहनत आणि चिकाटी
- कोणत्याही करिअरमध्ये यश मिळवण्यासाठी मेहनत आणि चिकाटी आवश्यक असते.
- मुलांनी सातत्याने प्रयत्न करावे आणि नवनवीन कौशल्ये आत्मसात करावीत.
ii) वेळेचे व्यवस्थापन
- करिअरची निवड आणि तयारी करताना वेळेचे योग्य नियोजन करणे महत्त्वाचे असते.
iii) आर्थिक स्थिरतेचा विचार
- निवडलेल्या करिअरमध्ये भविष्यातील आर्थिक स्थिरता असेल का, याचा विचार करावा.
iv) मानसिक तयारी
- यश आणि अपयश दोन्ही परिस्थितींमध्ये मनोधैर्य टिकविणे गरजेचे आहे.
निष्कर्ष
मुलांच्या करिअर निवडीबाबत पालक आणि मुलांमध्ये होणारा गोंधळ हा नैसर्गिक आहे, पण योग्य संवाद, मार्गदर्शन, आणि समजूतदारपणाने घेतलेले निर्णय हा गोंधळ दूर करू शकतात. करिअर निवडताना पालकांनी आणि मुलांनी एकत्रित विचार करून, उपलब्ध पर्याय समजून घेऊन आणि भविष्यातील संधींचा विचार करून योग्य निर्णय घ्यावा.