शिक्षण हे कोणत्याही समाजाच्या प्रगतीसाठी मूलभूत घटक आहे. आजच्या युगात, जिथे विज्ञान, तंत्रज्ञान आणि आंतरराष्ट्रीय स्पर्धा वाढत आहे, तिथे शिक्षणाच्या भूमिका अधिक व्यापक व जबाबदारीची ठरते. मात्र आजची शिक्षणव्यवस्था ही अधिक गुण मिळवणं, स्पर्धेत टिकणं, आणि परीक्षाभिमुख शिक्षण यावर भर देत असल्याने मुलांवर मानसिक, शारीरिक, आणि बौद्धिक दडपण वाढत चालले आहे.

शिक्षणव्यवस्थेचे स्वरूप – कालानुरूप बदल

पारंपरिक शिक्षणपद्धती

• गुरुकुल शिक्षण, वाचन, मनन, चिंतन आणि संवादात्मक शिक्षण
• जीवनमूल्ये, शारीरिक व नैतिक शिक्षणावर भर

ब्रिटिश शिक्षणपद्धतीचा प्रभाव

• पाठांतर, परीक्षा आणि शासकीय सेवेसाठी उमेदवार घडवण्यावर भर
• सर्जनशीलता आणि प्रयोगशीलतेचा अभाव

आजची आधुनिक शिक्षणपद्धती

• बोर्ड, CBSE, ICSE, इंटरनॅशनल स्कूल्स
• डिजिटल लर्निंग, स्मार्ट क्लासरूम
• ऑनलाईन शिक्षण, AI आधारित तंत्रज्ञान

आजच्या शिक्षणव्यवस्थेची वैशिष्ट्ये

शिक्षण व्यवस्थेचा मुलांवर होणारा परिणाम

मानसिक आरोग्यावर परिणाम

• परीक्षेचे दडपण, सततची तुलना, अपयशाचा त्रास
• नैराश्य, चिंता, आत्महत्यांचे प्रमाण वाढणे

सर्जनशीलतेचा अभाव

• फक्त अभ्यासक्रमाच्या चौकटीतच विचार करायला शिकवले जाते
• प्रश्न विचारण्यापेक्षा पाठांतर करणं शिकवलं जातं

शारीरिक आणि सामाजिक दुरावा

• सतत ऑनलाइन शिक्षणामुळे शरीराची हालचाल कमी
• मैदानी खेळ, सहली, सामाजिक कौशल्यांचा अभाव

कोरोना महामारीनंतरचे बदल

ऑनलाईन शिक्षणाचा उदय

• डिजिटल लर्निंग, मोबाईल-लैपटॉप यांवर अवलंबित्व
• तंत्रज्ञान असलेल्या आणि नसलेल्या मुलांमध्ये दरी

शैक्षणिक असमांतता

• ग्रामीण-शहरी शाळांमध्ये तफावत
• डिजिटल डिव्हाईडमुळे अनेक मुलं शिक्षणापासून दूर

पालक आणि शिक्षकांची भूमिका

पालकांची भूमिका

• केवळ गुणांवर भर देणं चुकीचं
• मुलांच्या छंदांना, आवडीला प्रोत्साहन देणं गरजेचं
• संवाद वाढवणं, समजून घेणं, प्रोत्साहन देणं आवश्यक

शिक्षकांची भूमिका

• शिक्षक केवळ माहिती देणारे नसून – मार्गदर्शक, प्रेरणादाता
• संवादात्मक शिक्षण, प्रयोगशीलता आणि प्रश्न विचारण्याची सवय लावणं
• प्रत्येक मुलाचे वैशिष्ट्य ओळखून शिक्षण देणं

नव्या शैक्षणिक धोरणांचा अभ्यास

राष्ट्रीय शैक्षणिक धोरण (NEP 2020)

• ५+३+३+४ अशी नवी रचना
• मातृभाषेतून शिक्षण, कौशल्याधारित अभ्यासक्रम
• मूल्य शिक्षण, शारीरिक आणि भावनिक विकासावर भर

कौशल्य विकास (Skill Development

मूल केंद्रस्थानी असलेलं शिक्षण

शिक्षणात व्यक्तिमत्व विकास

• मुलं केवळ परीक्षेत टॉप करणं नव्हे – तर आत्मविश्वास, संवाद कौशल्य, सर्जनशीलता यांचा विकास

मूल्याधिष्ठित शिक्षण

• प्रामाणिकपणा, सहकार्य, सहानुभूती, आणि जबाबदारी यासारखी मूल्य

समाधानकारक शिक्षणासाठी उपाय

उद्याचं शिक्षण – मुलांच्या नजरेतून

• “गुणांपेक्षा गरज आहे समजुतदार शिक्षणाची”
• मुलं शिकायला तयार आहेत, पण त्यांना विचारायला, चुका करायला, आणि अनुभवातून शिकायला संधी हवी आहे
• नव्या पिढीला “नेते” नव्हे तर “घडवणारे शिक्षक आणि समजूतदार पालक” हवेत

आजची शिक्षणव्यवस्था ही वेगाने बदलणाऱ्या जगाला सामोरी जात आहे. मात्र या बदलांमध्ये मूल केंद्रस्थानी राहिलं पाहिजे. शिक्षण म्हणजे केवळ परीक्षा नव्हे, ती व्यक्ती घडवण्याची प्रक्रिया आहे. सध्याची शिक्षणपद्धती अधिक मानवी, समजूतदार, मूल्याधारित, आणि समतोल होण्यासाठी आपण सर्वांनी सामूहिक जबाबदारीने काम करण्याची गरज आह

“आजचं मूल उद्याचं समाज घडवेल – त्याला घडवण्यासाठी शिक्षणाची दिशा ही मानवतेकडे, अनुभवाकडे आणि मूल्यांकडे वळली पाहिजे.”