Category: Education

डिजिटल लिटरसी: आधुनिक युगातील आवश्यक कौशल्य

प्रस्तावना

सध्याच्या डिजिटल युगात, माहिती आणि तंत्रज्ञानाने आपले जीवन सर्वांगाने व्यापले आहे. डिजिटल लिटरसी म्हणजेच माहितीच्या डिजिटल स्वरूपाचा योग्य वापर करणे, डिजिटल साधनांची उपयोगिता समजणे आणि सुरक्षितता सुनिश्चित करणे या बाबींचा समावेश असतो. डिजिटल लिटरसी ही एक कौशल्य आहे जी प्रत्येक व्यक्तीला, विशेषतः विद्यार्थ्यांना आणि युवा वर्गाला, आत्मनिर्भरता आणि सामाजिक समावेशीकरण सुनिश्चित करण्यासाठी अत्यंत आवश्यक आहे. या लेखात, डिजिटल लिटरसी म्हणजे काय, त्याचे महत्व, त्याचे घटक, आणि त्याच्या व्याप्तीवर सखोल चर्चा केली जाईल.

डिजिटल लिटरसी म्हणजे काय?

डिजिटल लिटरसी म्हणजे डिजिटल तंत्रज्ञान, साधने, आणि माहितीच्या वापराची योग्य समज आणि कौशल्य असणे. यामध्ये इंटरनेट, संगणक, स्मार्टफोन, आणि इतर डिजिटल उपकरणांचा उपयोग करून माहिती मिळवणे, त्याचा विश्लेषण करणे, आणि सुरक्षितपणे माहितीचे आदान-प्रदान करणे समाविष्ट आहे. डिजिटल लिटरसी म्हणजे फक्त तंत्रज्ञानाच्या वापराची क्षमतेवर लक्ष केंद्रित करणेच नाही, तर त्याचा सामाजिक, नैतिक, आणि कर्कश पद्धतीने विचार करणे हे देखील महत्वाचे आहे.

डिजिटल लिटरसीचे महत्व

1. शिक्षण आणि करिअरमध्ये सुधारणा

डिजिटल लिटरसीने शिक्षण आणि करिअरच्या क्षेत्रात क्रांतिकारी बदल घडवले आहेत. शालेय शिक्षणात, विद्यार्थी ऑनलाइन संसाधने, शैक्षणिक साहित्य, आणि डिजिटल प्लॅटफॉर्मचा वापर करून त्यांच्या ज्ञानाची वाढ करू शकतात. करिअरमध्ये, डिजिटल कौशल्ये महत्वपूर्ण भूमिका बजावतात. विविध उद्योगांमध्ये डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या वापरामुळे कार्यक्षमता वाढली आहे आणि अनेक नोकऱ्या या तंत्रज्ञानाच्या आधारित आहेत.

2. आर्थिक आणि सामाजिक समावेशीकरण

डिजिटल लिटरसी आर्थिक आणि सामाजिक समावेशीकरण सुनिश्चित करण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावते. इंटरनेटद्वारे, व्यक्तींना विविध सरकारी योजनांची माहिती, ऑनलाइन सेवांचा वापर, आणि डिजिटल आर्थिक साधनांचा वापर करून स्वतःच्या आर्थिक स्थितीत सुधारणा करता येते. सामाजिक नेटवर्किंगच्या माध्यमातून लोकांना आपल्या समुदायाशी, कुटुंबाशी आणि मित्रांशी संपर्क ठेवणे शक्य होते.

3. सुरक्षितता आणि गोपनीयता

डिजिटल लिटरसी व्यक्तींना ऑनलाइन सुरक्षितता आणि गोपनीयता यांचे महत्त्व शिकवते. इंटरनेटवरील सुरक्षितता, पासवर्ड व्यवस्थापन, आणि डेटा सुरक्षा याबाबत योग्य ज्ञान असणे अत्यंत आवश्यक आहे. यामुळे व्यक्तींना ऑनलाइन धोखेबाजी, हॅकिंग, आणि खोटी माहिती यांपासून सुरक्षित राहता येते.

4. तंत्रज्ञानाच्या वापराचे वर्तन

डिजिटल लिटरसी व्यक्तींना तंत्रज्ञानाच्या वापराचे योग्य वर्तन शिकवते. या माध्यमातून, लोकांना डिजिटल साधनांचा उपयोग योग्य पद्धतीने, समाजिक मानदंडांनुसार, आणि नैतिक दृष्टिकोनातून कसा करावा याचे ज्ञान मिळते. यामुळे, ऑनलाइन संवादामध्ये मानवी संबंध आणि प्रामाणिकपणा जपला जातो.

डिजिटल लिटरसीचे घटक

1. सामान्य डिजिटल कौशल्ये

सामान्य डिजिटल कौशल्यांमध्ये संगणक, स्मार्टफोन, आणि इतर डिजिटल उपकरणांचा प्रभावी वापर याचा समावेश आहे. यामध्ये, ऑपरेटिंग सिस्टिम्स, सॉफ्टवेअर अ‍ॅप्लिकेशन्स, आणि इंटरनेट ब्राउझिंग यांचे ज्ञान समाविष्ट आहे. या कौशल्यांद्वारे, व्यक्ती विविध डिजिटल कार्ये पार पाडू शकतात, जसे की ईमेल तपासणे, ऑनलाइन फॉर्म भरणे, आणि दस्तऐवज तयार करणे.

2. माहिती शोधणे आणि मूल्यांकन करणे

डिजिटल लिटरसीमध्ये माहिती शोधण्याचे आणि मूल्यांकन करण्याचे कौशल्य अत्यंत महत्त्वाचे आहे. इंटरनेटवर माहिती मिळवताना, योग्य स्त्रोतांची निवड करणे, माहितीची सत्यता तपासणे, आणि माहितीचे विश्लेषण करणे आवश्यक आहे. यामुळे व्यक्तीला गोंधळात न पडता विश्वासार्ह माहिती मिळवता येते.

3. सुरक्षितता आणि गोपनीयता

ऑनलाइन सुरक्षितता आणि गोपनीयता हे डिजिटल लिटरसीचे अत्यंत महत्त्वाचे घटक आहेत. यामध्ये, मजबूत पासवर्ड तयार करणे, प्रायव्हसी सेटिंग्ज समजून घेणे, आणि ऑनलाइन धोख्यांपासून सुरक्षित राहणे याचा समावेश आहे. यामुळे व्यक्ती आपली माहिती सुरक्षित ठेवू शकतात आणि इंटरनेटवरील संभाव्य धोख्यांपासून वाचू शकतात.

4. सामाजिक आणि नैतिक वर्तन

डिजिटल लिटरसीमध्ये सामाजिक आणि नैतिक वर्तनाचे महत्त्व आहे. व्यक्तींनी इंटरनेटवर आदर आणि प्रामाणिकपणाचे वर्तन ठेवावे लागते. यामध्ये, इतरांच्या भावना आणि गोपनीयतेला मान देणे, ऑनलाइन संवादामध्ये सुसंस्कृत वर्तन ठेवणे, आणि डिजिटल सामग्रीच्या कॉपीराइट नियमांचे पालन करणे यांचा समावेश आहे.

5. सामाजिक मीडिया आणि ऑनलाइन संवाद

सामाजिक मीडिया आणि ऑनलाइन संवादामध्ये कौशल्ये विकसित करणे डिजिटल लिटरसीचा एक महत्त्वाचा घटक आहे. व्यक्तींना सोशल नेटवर्किंग साइट्सवर सुरक्षितपणे आणि प्रभावीपणे संवाद साधण्यासाठी आणि नेटवर्क तयार करण्यासाठी योग्य ज्ञान असणे आवश्यक आहे. यामध्ये, सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सच्या कार्यप्रणालींचा समज, संवादात सुसंस्कृतता आणि उचित ऑनलाइन वर्तन यांचा समावेश आहे.

डिजिटल लिटरसीचे महत्वाचे घटक

1. शिक्षणातील डिजिटल लिटरसी

शाळांमध्ये आणि उच्च शिक्षणात डिजिटल लिटरसीचा समावेश शिक्षणाच्या प्रक्रियेत महत्त्वपूर्ण आहे. डिजिटल तंत्रज्ञानाचा वापर विद्यार्थ्यांना शिक्षणाचे सुलभ आणि प्रवेशयोग्य साधन उपलब्ध करतो. विविध शैक्षणिक अ‍ॅप्लिकेशन्स, ऑनलाइन वर्ग, आणि शालेय संसाधनांचा उपयोग विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणात सुधारणा करण्यात मदत करतो.

2. सामाजिक समावेशीकरण

डिजिटल लिटरसी सामाजिक समावेशीकरणामध्ये महत्त्वाची भूमिका बजावते. ऑनलाइन प्लॅटफॉर्म्स, समुदाय गट, आणि सोशल मीडिया यांच्या माध्यमातून, व्यक्तींना समाजात जोडले जाऊ शकते. विविध समाजसेवा, स्वयंसेवी कार्य, आणि सामाजिक संवाद यामुळे व्यक्ती सामाजिकपणे सक्रिय राहू शकतात.

3. आर्थिक स्वायत्तता

आर्थिक स्वायत्ततेसाठी डिजिटल लिटरसी अत्यंत महत्त्वाची आहे. ऑनलाईन बँकिंग, डिजिटल पेमेंट्स, आणि ई-कॉमर्सच्या माध्यमातून, व्यक्ती आपल्या आर्थिक व्यवहारांचे व्यवस्थापन करू शकतात. यामुळे आर्थिक योजना, गुंतवणूक, आणि आर्थिक सेवांचा उपयोग अधिक सुलभ होतो.

4. आंतरराष्ट्रीय संबंध

डिजिटल लिटरसी आंतरराष्ट्रीय संबंध आणि ग्लोबल नेटवर्किंगला मदत करते. इंटरनेटच्या माध्यमातून, व्यक्ती जागतिक पातळीवर संवाद साधू शकतात, माहिती आणि संसाधनांची देवाणघेवाण करू शकतात, आणि विविध संस्कृतींचा अभ्यास करू शकतात.

डिजिटल लिटरसीचा विकास आणि प्रवर्धन

1. शालेय पाठ्यक्रमात समावेश

शालेय आणि उच्च शिक्षणाच्या पाठ्यक्रमात डिजिटल लिटरसीचा समावेश करणे आवश्यक आहे. विद्यार्थ्यांना डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या सुरक्षित आणि प्रभावी वापराची माहिती देणे, तसेच डिजिटल साक्षरतेच्या शिक्षणाचे महत्त्व वाढवणे आवश्यक आहे.

2. कौशल्य प्रशिक्षण कार्यशाळा

कौशल्य प्रशिक्षण कार्यशाळा आणि प्रशिक्षण कार्यक्रम आयोजित करून, डिजिटल लिटरसीच्या कौशल्यांचा विकास करणे आवश्यक आहे. या कार्यशाळांमध्ये डिजिटल साधनांचा वापर, माहिती शोधणे, आणि ऑनलाइन सुरक्षिततेवर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे.

3. समाजातील जागरूकता कार्यक्रम

समाजातील जागरूकता कार्यक्रम आणि डिजिटल लिटरसीसाठी जागरूकता मोहिमा आयोजित करणे आवश्यक आहे. यामध्ये डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या उपयोगाची माहिती, सुरक्षिततेच्या पद्धती, आणि गोपनीयतेच्या बाबत जागरूकता वाढवणे आवश्यक आहे.

4. पालकांचा आणि शिक्षकांचा सहभाग

पालक आणि शिक्षकांनी डिजिटल लिटरसीच्या महत्वाबद्दल समजून घेणे आणि विद्यार्थ्यांना योग्य मार्गदर्शन करणे आवश्यक आहे. पालकांनी घरगुती डिजिटल साधनांचा योग्य वापर शिकवणे आणि शिक्षकांनी शाळेतील डिजिटल लिटरसी शिकवण्याचे कार्य पार पाडणे

किशोरवयातील राग: कारणे, प्रभाव आणि व्यवस्थापन

प्रस्तावना

किशोरवय हा जीवनातील एक अत्यंत संवेदनशील आणि गुंतागुंतीचा काळ आहे. या वयात मुलांचे शारीरिक, मानसिक, आणि भावनिक बदल चालू असतात, ज्यामुळे त्यांचे वर्तन आणि भावना अत्यंत अस्थिर होऊ शकतात. या काळात राग हा एक सामान्य भावना असला तरी, तो विविध कारणांमुळे तीव्र आणि आव्हानात्मक होऊ शकतो. किशोरवयातील रागाचा उचित समज आणि व्यवस्थापन पालक, शिक्षक, आणि समाजासाठी अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

या लेखात किशोरवयातील रागाची कारणे, त्याचे प्रभाव, आणि त्याचे व्यवस्थापन यावर सखोल चर्चा केली जाईल.

किशोरवयातील रागाची कारणे

1. शारीरिक आणि हार्मोनल बदल

किशोरवयातील रागाचा एक प्रमुख कारण म्हणजे शारीरिक आणि हार्मोनल बदल. या वयात, शरीरात हार्मोनल परिवर्तन सुरू होतात, ज्यामुळे मूड स्विंग्स आणि भावनिक अस्थिरता येऊ शकते. टेस्टोस्टेरोन आणि इतर हार्मोन्सच्या वाढीमुळे किशोरवयातील मुलांमध्ये राग आणि आक्रमकता वाढू शकते.

2. सामाजिक दबाव

किशोरवयातील मुलांवर सामाजिक दबाव हा एक महत्वाचा घटक आहे. मित्रपरिवार, शालेय ताण, आणि सामाजिक अपेक्षा यामुळे किशोरवयातील मुलांचे मानसिक ताण वाढते. मित्रांचे दबाव, ट्रेंड्स, आणि सामाजिक मानदंड यामुळे त्यांच्या रागात अधिक तिव्रता येते.

3. आत्म-संप्रेरणा आणि आत्मसंतोष

किशोरवयातील मुलांना स्वतःच्या ओळखीची आणि आत्मसंतोषाची समस्या असू शकते. आत्म-संप्रेरणा आणि आत्ममूल्याच्या समस्यांमुळे रागाची भावना वाढते. यामुळे किशोरवयातील मुलांना त्यांच्या क्षमतांची आणि कुवतीची चिंता असू शकते.

4. पालकांचे वर्तन

पालकांचे वर्तन आणि घरगुती वातावरण किशोरवयातील रागावर मोठा प्रभाव टाकू शकते. घरातील तणाव, वादविवाद, आणि अतिरेकी नियंत्रित वर्तनामुळे किशोरवयातील मुलांचे मानसिक स्थिती खराब होऊ शकते, ज्यामुळे राग आणि असंतोष वाढू शकतो.

5. अशांत कुटुंबातील परिस्थिती

कुटुंबातील तणाव, घटस्फोट, किंवा आर्थिक अडचणी यामुळे किशोरवयातील मुलांमध्ये रागाची भावना वाढू शकते. अशांत परिस्थितीमुळे मुलांना स्थिरता आणि सुरक्षेची कमी अनुभवली जाऊ शकते, ज्यामुळे राग वाढतो.

6. अकादमिक ताण

शालेय काम, परीक्षांचे ताण, आणि शैक्षणिक अपेक्षांचा वाढलेला दबाव किशोरवयातील मुलांमध्ये रागाचे कारण होऊ शकतो. शाळेतील तणाव आणि शिकण्याच्या प्रक्रियेतून आलेला स्ट्रेस मुलांचे मूड अस्थिर करू शकतो.

7. सामाजिक आणि भावनिक असंतुलन

किशोरवयातील मुलांमध्ये सामाजिक आणि भावनिक असंतुलन असू शकते. या वयात व्यक्तिमत्वाची आणि सामाजिक कौशल्यांची निर्मिती सुरू असते, त्यामुळे सामाजिक संबंध आणि भावनिक समस्यांमुळे राग वाढू शकतो.

किशोरवयातील रागाचे प्रभाव

1. भावनिक स्वास्थ्यावर प्रभाव

किशोरवयातील राग भावनिक स्वास्थ्यावर गंभीर प्रभाव टाकू शकतो. रागामुळे मुलांना तणाव, चिंता, आणि चिडचिडेपणा यांची समस्या उद्भवू शकते. दीर्घकालीन रागामुळे मानसिक स्वास्थ्याची समस्या निर्माण होऊ शकते, जसे की डिप्रेशन आणि चिंता.

2. शालेय कार्यप्रणालीवर प्रभाव

रागाचा शालेय कार्यप्रणालीवरही प्रभाव पडतो. रागामुळे मुलांचे शालेय काम, उपस्थिती, आणि एकाग्रता प्रभावित होऊ शकते. शालेय तणाव आणि शैक्षणिक समस्या मुलांच्या रागात वाढ करणारे घटक ठरू शकतात.

3. सामाजिक संबंधांवर प्रभाव

किशोरवयातील राग मुलांच्या सामाजिक संबंधांवर परिणाम करू शकतो. मित्रांशी आणि कुटुंबीयांशी संवादामध्ये तणाव, वादविवाद, आणि संघर्ष वाढू शकतात. रागामुळे सामाजिक संबंधांत अडचणी निर्माण होऊ शकतात, ज्यामुळे सामाजिक समायोजनाचे आव्हान निर्माण होते.

4. व्यक्तिगत विकासावर प्रभाव

रागाचा व्यक्तिमत्व विकासावरही प्रभाव पडतो. किशोरवयातील मुलांचे आत्ममूल्य आणि आत्मविश्वास कमी होऊ शकतो, ज्यामुळे त्यांचा व्यक्तिमत्व विकास अडथळीत येतो. रागामुळे निर्णय घेण्याची क्षमता आणि समस्या सोडवण्याची क्षमताही प्रभावित होऊ शकते.

5. आशयदार वर्तनावर प्रभाव

रागाच्या प्रभावामुळे किशोरवयातील मुलांचे वर्तन बदलू शकते. ते आक्रमक, निराश, आणि तणावपूर्ण वर्तन दाखवू शकतात. यामुळे त्यांच्या कार्यप्रणालीत आणि दैनंदिन जीवनात अडचणी निर्माण होऊ शकतात.

किशोरवयातील रागाचे व्यवस्थापन

1. आत्म-समज आणि आत्म-प्रेरणा

किशोरवयातील मुलांना त्यांच्या भावनांची आणि रागाची समज देणे महत्त्वाचे आहे. आत्म-समज वाढवण्यामुळे आणि स्वतःच्या भावनांचा स्वीकार करण्यामुळे रागाचे व्यवस्थापन सुधारता येते. स्व-अनुशासन आणि आत्म-प्रेरणा हे यशस्वी व्यवस्थापनाचे मुख्य घटक आहेत.

2. भावनिक अभिव्यक्ती आणि संवाद कौशल्ये

किशोरवयातील मुलांना भावनिक अभिव्यक्ती आणि संवाद कौशल्ये शिकवणे महत्त्वाचे आहे. त्यांच्या भावनांना शब्दात व्यक्त करण्याची आणि त्यांच्या समस्यांवर चर्चा करण्याची संधी दिली पाहिजे. संवाद कौशल्ये आणि समस्या सोडवण्याची क्षमता सुधारण्यासाठी प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे.

3. पालकांचा आणि शिक्षकांचा समर्थन

पालक आणि शिक्षकांचे समर्थन रागाच्या व्यवस्थापनात महत्त्वाची भूमिका बजावते. मुलांना मानसिक आणि भावनिक आधार देणे, त्यांच्या समस्यांवर लक्ष देणे, आणि सहानुभूतीपूर्ण वर्तन करणे आवश्यक आहे. पालकांनी आणि शिक्षकांनी सकारात्मक संवाद, प्रोत्साहन, आणि मार्गदर्शन दिले पाहिजे.

4. शारीरिक आणि मानसिक तणाव कमी करणे

शारीरिक आणि मानसिक तणाव कमी करण्यासाठी विविध तंत्रांचा वापर करणे आवश्यक आहे. व्यायाम, योगा, ध्यान, आणि आरामदायक क्रियाकलाप यामुळे तणाव कमी होऊ शकतो. किशोरवयातील मुलांना त्यांच्या तणावाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी योग्य तंत्रे शिकवणे आवश्यक आहे.

5. समाजातील सहभाग आणि सामाजिक कौशल्ये

समाजातील सहभाग आणि सामाजिक कौशल्ये किशोरवयातील रागाचे व्यवस्थापन सुधारण्यासाठी महत्त्वाची आहेत. मुलांना सामाजिक उपक्रम, स्वयंसेवा, आणि समूह कार्यामध्ये सहभागी होण्याची संधी दिली पाहिजे. यामुळे त्यांना सामाजिक कौशल्ये आणि सहयोगी वर्तनाचा अनुभव मिळतो.

6. शिक्षण आणि सल्लागार सेवा

शिक्षण आणि सल्लागार सेवांचा उपयोग किशोरवयातील रागाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी प्रभावी ठरू शकतो. मानसिक आरोग्य तज्ञ, सल्लागार, आणि थेरपिस्ट यांचा सहयोग घेऊन रागाच्या समस्यांवर काम करणे आवश्यक आहे. या सेवांमुळे मुलांना मानसिक तणावावर काबू मिळवण्यास मदत होते.

7. घरगुती वातावरणाचे महत्व

घरगुती वातावरण किशोरवयातील मुलांच्या भावनिक आणि मानसिक स्वास्थ्यावर प्रभाव टाकते. स्थिर, समजूतदार, आणि समर्थ घरगुती वातावरण मुलांच्या रागाच्या व्यवस्थापनात महत्त्वाची भूमिका बजावते. पालकांनी घरातील तणाव कमी करण्यासाठी प्रयत्न केले पाहिजेत.

किशोरवयातील राग एक नैसर्गिक भावना असली तरी, त्याचे व्यवस्थापन आणि समजणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. शारीरिक, हार्मोनल, सामाजिक, आणि भावनिक कारणांमुळे किशोरवयातील राग तीव्र होऊ शकतो. रागाचा प्रभाव भावनिक स्वास्थ्य, शालेय कार्यप्रणाली, सामाजिक संबंध, आणि व्यक्तिगत विकासावर पडतो.

रागाच्या व्यवस्थापनासाठी आत्म-समज, संवाद कौशल्ये, पालकांचे आणि शिक्षकांचे समर्थन,

मुलगा म्हणून वाढवताना

मुलाचा जन्म म्हणजे कुटुंबासाठी एक महत्त्वाचा बदल असतो. त्याचे संगोपन आणि विकास हे कुटुंबीयांच्या जीवनाचे एक महत्त्वाचे अंग बनते. मुलग्या म्हणून त्याचे पालनपोषण करताना पालकांना विविध आव्हानांचा सामना करावा लागतो, परंतु एकाच वेळी त्याचे विकास आणि भावनिक समृद्धी सुनिश्चित करणे हे प्राथमिक लक्ष्य असते. यामध्ये शारीरिक, मानसिक, भावनिक, आणि सामाजिक विकास यावर लक्ष देणे आवश्यक आहे.

मुलगा म्हणून वाढवण्याचे महत्त्व

1. परंपरेचा आणि सांस्कृतिक प्रभाव

मुलग्या म्हणून वाढवण्याच्या प्रक्रिया सांस्कृतिक आणि सामाजिक परंपरेने प्रभावित असतात. विविध संस्कृतींमध्ये मुलग्यांना विशिष्ट प्रकारे वाढवण्याची परंपरा असते, जसे की कुटुंबातील भूमिका, अपेक्षा, आणि सामाजिक जबाबदाऱ्या.

2. शारीरिक आणि मानसिक विकास

मुलग्याच्या शारीरिक आणि मानसिक विकासावर लक्ष देणे आवश्यक आहे. शारीरिक विकासाच्या संदर्भात, योग्य आहार, नियमित व्यायाम, आणि संपूर्ण आरोग्याची काळजी घेतली पाहिजे. मानसिक विकासाच्या संदर्भात, भावनिक समज, सामाजिक कौशल्ये, आणि विचारशक्ती यावर काम करणे आवश्यक आहे.

3. भावनिक आणि सामाजिक विकास

मुलग्याच्या भावनिक आणि सामाजिक विकासात त्याच्या वयाच्या आवश्यकतेनुसार भावनिक समज आणि सामाजिक कौशल्ये शिकवणे महत्त्वाचे आहे. सामाजिक संबंध, मित्रत्व, आणि कुटुंबातील सदस्यांसोबतचे संबंध यावर ध्यान देणे आवश्यक आहे.

मुलग्याच्या शारीरिक विकासावर लक्ष

1. आहार आणि पोषण

मुलग्याच्या शारीरिक विकासासाठी संतुलित आहार आणि पोषण अत्यंत महत्त्वाचे आहे. त्याला आवश्यक असलेल्या विटॅमिन्स, मिनरल्स, प्रथिने, आणि इतर पोषक तत्त्वांची योग्य मात्रा दिली पाहिजे. आहाराचे विविध घटक, जसे की फळे, भाज्या, धान्ये, आणि प्रथिने, यांचा समावेश असावा.

2. व्यायाम आणि शारीरिक क्रियाकलाप

सार्वजनिक आरोग्याच्या दृष्टिकोनातून, मुलग्याला नियमित व्यायामाची गरज आहे. शारीरिक क्रियाकलाप आणि खेळ यामुळे त्याचे शारीरिक स्वास्थ्य सुधारते, शक्ती वाढते, आणि जीवनशैलीत सुधारणा होते. खेळ आणि व्यायामाचे विविध प्रकार, जसे की धावणे, बास्केटबॉल, आणि तैराकी, मुलाच्या शारीरिक विकासासाठी उपयुक्त आहेत.

3. आरोग्य तपासणी आणि वैद्यकीय देखरेख

मुलाच्या आरोग्याची नियमित तपासणी करणे आवश्यक आहे. लहान वयातील आरोग्य तपासणी, लसीकरण, आणि नियमित वैद्यकीय देखरेख यामुळे गंभीर आरोग्य समस्यांची टाळणी करता येते.

मुलग्याच्या मानसिक आणि भावनिक विकासावर लक्ष

1. भावनिक समज आणि भावनात्मक बुद्धिमत्ता

मुलग्याच्या भावनिक समज आणि बुद्धिमत्तेचा विकास अत्यंत महत्त्वाचा आहे. त्याला भावनांची ओळख, नियंत्रण, आणि व्यक्त करण्याची क्षमता विकसित करणे आवश्यक आहे. भावनात्मक बुद्धिमत्ता म्हणजेच स्वतःच्या आणि इतरांच्या भावनांचा समजून घेणे आणि त्या अनुरूप प्रतिक्रिया देणे.

2. आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वास

मुलग्याच्या आत्मसन्मान आणि आत्मविश्वासाच्या विकासासाठी पालकांनी त्याला प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे. त्याच्या प्रयत्नांचे आणि यशाचे कौतुक करणे, सकारात्मक अभिप्राय देणे, आणि त्याला विविध कार्ये करण्यात मदत करणे यामुळे आत्मविश्वास वाढतो.

3. सामाजिक कौशल्ये

सामाजिक कौशल्यांचा विकास मुलग्याच्या भावनिक आणि सामाजिक विकासाच्या दृष्टीकोनातून महत्त्वाचा आहे. मित्रत्व, संवाद कौशल्ये, आणि सामाजिक संबंध यावर काम करणे आवश्यक आहे. मुलग्याला इतरांसोबत संवाद साधण्याची आणि त्यांचा आदर करण्याची शिकवण देणे महत्त्वाचे आहे.

मुलग्याच्या शैक्षणिक विकासावर लक्ष

1. अभ्यासाची आवड निर्माण करणे

मुलग्याच्या शैक्षणिक विकासासाठी, त्याला शिक्षणाची आवड निर्माण करणे महत्त्वाचे आहे. शिक्षणाच्या प्रारंभिक टप्प्यातूनच, त्याला विचारशक्तीला चालना देण्यासाठी आणि विविध विषयांमध्ये रुचि निर्माण करण्यासाठी प्रेरित करणे आवश्यक आहे.

2. शालेय कामाचे समर्थन

शालेय कामाच्या संदर्भात, पालकांनी मुलग्याच्या कामाची नियमित तपासणी करणे आणि त्याच्या शिक्षणाशी संबंधित समस्यांवर लक्ष देणे आवश्यक आहे. घरगुती सहाय्य, गृहपाठाच्या कामाची मदत, आणि शाळेतील प्रगतीचा आढावा घेणे यामुळे शिक्षणाच्या प्रक्रियेत सुधारणा होऊ शकते.

3. सृजनात्मक विचारशक्तीला प्रोत्साहन

सृजनात्मक विचारशक्तीला प्रोत्साहित करणे म्हणजेच मुलग्याला नवीन कल्पनांचा अभ्यास करण्याची आणि सर्जनशीलतेला वाव देण्याची संधी देणे. विविध क्रियाकलाप, शैक्षणिक प्रकल्प, आणि नवीन अनुभव मुलाच्या सृजनात्मक विचारशक्तीला वाव देतात.

मुलग्याच्या सामाजिक विकासावर लक्ष

1. सामाजिक मूल्ये आणि आचारधर्म

सामाजिक मूल्ये आणि आचारधर्म मुलग्याच्या सामाजिक विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. त्याला आदर्श वागणूक, सहकार्य, आणि आदर याचे महत्व शिकवणे आवश्यक आहे. विविध सामाजिक मूल्ये, जसे की सहानुभूती, प्रामाणिकपणा, आणि सहकार्य, मुलग्याच्या सामाजिक समजाच्या विकासासाठी महत्त्वाची आहेत.

2. मुलांच्या सामाजिक संबंधांचे व्यवस्थापन

मुलग्याच्या सामाजिक संबंधांचे व्यवस्थापन करणे म्हणजेच त्याच्या मित्रत्वाची आणि समाजातील संबंधांची निगराणी करणे. मुलग्याला मित्रांशी संवाद साधण्याची, समूहात काम करण्याची, आणि सामाजिक कौशल्ये विकसित करण्याची संधी देणे आवश्यक आहे.

3. समाजातील सहभाग

समाजातील सहभागामुळे मुलग्याला सामाजिक जबाबदाऱ्या आणि विविध सामाजिक समस्यांवर काम करण्याची संधी मिळते. सामुदायिक कार्य, स्वयंसेवी सेवा, आणि स्थानिक प्रकल्प यामुळे मुलग्याला समाजातील भूमिका आणि योगदानाची जाण येते.

मुलग्याच्या पालकत्वाशी संबंधित मुद्दे

1. स्त्री-पुरुष भेदभाव

मुलग्याच्या संगोपनात स्त्री-पुरुष भेदभाव टाळणे महत्त्वाचे आहे. मुलग्याला समान संधी आणि समर्थन मिळवून देणे आवश्यक आहे, आणि त्याच्या लिंगाशी संबंधित सामाजिक अपेक्षांच्या प्रभावाखाली न ठेवणे आवश्यक आहे.

2. आधुनिक तंत्रज्ञानाचा प्रभाव

आधुनिक तंत्रज्ञानाचा मुलग्याच्या विकासावर प्रभाव असू शकतो. स्क्रीन टाइम, सोशल मीडिया, आणि डिजिटल उपकरणांचा उपयोग नियंत्रित करणे आवश्यक आहे. तंत्रज्ञानाचे सकारात्मक वापर आणि त्याच्या संभाव्य धोके यांचा समतोल साधणे आवश्यक आहे.

3. पालकांचे रोल मॉडेल

पालकांचे रोल मॉडेल बनणे म्हणजेच मुलग्याला आदर्श वागणूक आणि सकारात्मक जीवनशैली दाखवणे. पालकांनी स्वतःच्या वर्तनात सकारात्मकता आणि एकात्मता ठेवून मुलग्याच्या वर्तनावर सकारात्मक प्रभाव टाकता येईल.

मुलग्याच्या वाढीव प्रक्रिया

1. प्रेरणा आणि प्रोत्साहन

मुलग्याला प्रोत्साहन आणि प्रेरणा देणे म्हणजेच त्याच्या प्रयत्नांचे कौतुक करणे आणि यशस्वी होण्यासाठी प्रेरित करणे. यामुळे मुलग्याचे आत्मविश्वास वाढतो आणि त्याच्या जीवनात सकारात्मक दृष्टिकोन तयार होतो.

2. अवसरांची निर्मिती

मुलग्याला विविध प्रकारच्या अनुभवांचा आणि संधींचा सामना करणे महत्त्वाचे आहे. विविध क्षेत्रातील कार्ये, अभ्यासक्रम, आणि सामाजिक उपक्रम मुलग्याच्या सर्वांगीण विकासासाठी महत्त्वाचे आहेत.

3. आत्म-चिंतन आणि आत्ममूल्यांकन

आत्म-चिंतन आणि आत्ममूल्यांकन म्हणजेच स्वतःच्या वर्तनाचा आणि प्रगतीचा आढावा घेणे. मुलग्याला त्याच्या प्रयत्नांचे मूल्यांकन करण्यात आणि सुधार

सामूहिक पालकत्व

सामूहिक पालकत्व, म्हणजेच एकाच वेळी अनेक लोकांनी, कुटुंबीयांनी किंवा समाजाने मिलून एक किंवा अधिक मुलांची संगोपन करणे, हे एक आधुनिक दृष्टिकोन आहे ज्याने कुटुंबाच्या पारंपारिक धारणेला एक नवीन वळण दिले आहे. या दृष्टिकोनात, पालकत्व फक्त आई-वडीलांचीच जबाबदारी नाही तर विस्तारित कुटुंब, मित्रपरिवार, आणि समाजातील इतर सदस्यांसह सामायिक केली जाते. यामुळे मुलांच्या जीवनात सकारात्मक बदल घडवता येतात, परंतु त्याचबरोबर काही आव्हाने आणि संभाव्य समस्याही असतात.

या लेखात, सामूहिक पालकत्वाच्या विविध अंगे तपासले जातील: त्याचा इतिहास, फायदे, आव्हाने, आणि त्याचे प्रभाव.

सामूहिक पालकत्व: ऐतिहासिक संदर्भ

1. पारंपारिक दृष्टिकोन

पारंपारिक पद्धतीत, पालकत्व म्हणजे आई-वडीलांची एकटीची जबाबदारी. कुटुंबातील सदस्यांची भूमिका पाळण्याचे आणि मुलांच्या संगोपनाचे काम मुख्यतः पालकांच्या हातात असते. या पद्धतीमध्ये, पालकांची वैयक्तिक जबाबदारी आणि कुटुंबाच्या इतर सदस्यांच्या सहाय्याचा वापर एकत्रितपणे होत असे.

2. सामाजिक बदल आणि आधुनिकता

सामाजिक बदल आणि आधुनिकतेच्या प्रभावामुळे कुटुंबाच्या संरचनेत आणि पालकत्वाच्या तत्त्वांमध्ये बदल झाले आहेत. शहरीकरण, कामाचे स्वरूप, आणि सामाजिक परिस्थितीमध्ये बदल यामुळे पारंपारिक कुटुंब संरचना बदलली आहे. या संदर्भात, सामूहिक पालकत्वाचा दृष्टिकोन पुढे आला आहे, जो अधिक लवचिकता आणि समर्थन प्रदान करतो.

3. सामूहिक पालकत्वाचा उदय

सामूहिक पालकत्वाचा उदय विविध सामाजिक आणि सांस्कृतिक घटकांच्या बदलांमुळे झाला आहे. विविध कुटुंबीय, मित्र, आणि समाजातील इतर सदस्य मुलांच्या संगोपनात सहभागी होतात. या प्रक्रियेत, समाजातील विविध घटकांचे योगदान मुलांच्या जीवनात सकारात्मक परिणाम घडवू शकते.

सामूहिक पालकत्वाचे फायदे

1. विविध अनुभव आणि ज्ञानाचे योगदान

सामूहिक पालकत्वामुळे मुलांना विविध अनुभव आणि ज्ञान मिळवता येते. कुटुंबातील विविध सदस्य विविध प्रकारचे अनुभव, कौशल्ये, आणि ज्ञान मुलांना देऊ शकतात. यामुळे मुलांचे मानसिक आणि भावनिक विकास होतो.

2. अधिक समर्थन आणि संसाधनांची उपलब्धता

सामूहिक पालकत्वामुळे मुलांना अधिक समर्थन आणि संसाधनांची उपलब्धता होते. विविध सदस्यांकडून मिळणारे आर्थिक, भावनिक, आणि सामाजिक समर्थन मुलांच्या आरोग्य आणि शिक्षणासाठी महत्त्वाचे असते.

3. सामाजिक कौशल्यांचे विकसन

मुलांना सामूहिक पालकत्वामुळे विविध व्यक्तींशी संवाद साधण्याची आणि सामाजिक कौशल्ये शिकण्याची संधी मिळते. विविध वयोमानाच्या आणि सामाजिक पार्श्वभूमीच्या लोकांशी संवाद साधल्यामुळे मुलांची सामाजिक कौशल्ये आणि संवाद क्षमता सुधारते.

4. मुलांचे सुरक्षा आणि संरक्षण

सामूहिक पालकत्व मुलांचे सुरक्षा आणि संरक्षण सुनिश्चित करू शकते. विविध सदस्यांच्या देखरेखीमुळे मुलांना सुरक्षेचा अधिक विश्वास आणि स्थैर्य मिळते.

5. परिवारातील तणाव कमी करणे

सामूहिक पालकत्वामुळे परिवारातील तणाव कमी होतो, कारण अनेक लोकांनी जबाबदारी सामायिक केली आहे. या दृष्टिकोनामुळे, प्रत्येक पालकावर आणि कुटुंब सदस्यावर असलेला ताण कमी होतो, आणि एकात्मता वाढते.

सामूहिक पालकत्वाचे आव्हाने

1. विवाद आणि संघर्ष

सामूहिक पालकत्वामुळे कधी कधी विविध सदस्यांमध्ये विवाद आणि संघर्ष निर्माण होऊ शकतात. विविध दृष्टिकोन, शिक्षण पद्धती, आणि मूल्ये यामुळे संघर्ष होण्याची शक्यता असते.

2. सुसंगतता आणि एकसूत्रता

सामूहिक पालकत्वात, विविध सदस्यांच्या सुसंगततेची आणि एकसूत्रतेची समस्या असू शकते. मुलांसाठी एकसारखे नियम आणि मर्यादा असणे महत्त्वाचे आहे, परंतु विविध सदस्यांच्या दृष्टिकोनांमुळे हे कधीकधी कठीण होऊ शकते.

3. गोपनीयता आणि व्यक्तिगत जागा

सामूहिक पालकत्वामुळे मुलांना त्यांच्या व्यक्तिगत जागेची आणि गोपनीयतेची कमतरता अनुभवावी लागू शकते. विविध लोकांच्या देखरेखीमुळे मुलांच्या व्यक्तिगत जागेवर आणि गोपनीयतेवर परिणाम होऊ शकतो.

4. अत्यधिक अपेक्षा आणि दबाव

कधी कधी, सामूहिक पालकत्वामुळे मुलांवर अत्यधिक अपेक्षा आणि दबाव येऊ शकतो. विविध सदस्यांच्या विविध अपेक्षा आणि मानकांच्या कारणाने मुलांवर अधिक तणाव निर्माण होऊ शकतो.

सामूहिक पालकत्वाचे प्रभाव

1. मुलांच्या विकासावर प्रभाव

सामूहिक पालकत्व मुलांच्या मानसिक, भावनिक, आणि शारीरिक विकासावर प्रभाव टाकते. विविध सदस्यांच्या योगदानामुळे मुलांचा सर्वांगीण विकास होतो.

2. संबंधांच्या गुणवत्तेवर प्रभाव

सामूहिक पालकत्वामुळे कुटुंबातील सदस्यांमधील संबंध अधिक मजबूत होऊ शकतात. यामुळे कुटुंबातील संवाद सुधारतो आणि एकात्मता वाढते.

3. समाजातील भूमिका आणि सहभाग

सामूहिक पालकत्वामुळे मुलांना समाजातील विविध भूमिका आणि सहभागाची समज प्राप्त होते. त्यांना समाजातील विविध घटकांशी संबंध प्रस्थापित करण्याची आणि त्यांच्या सामाजिक जबाबदाऱ्यांचे पालन करण्याची संधी मिळते.

4. पालकांच्या अनुभवावर प्रभाव

सामूहिक पालकत्वामुळे पालकांचे अनुभव आणि अपेक्षा बदलतात. एकसारख्या जबाबदाऱ्यांच्या सामायिकरणामुळे पालकांच्या ताणात कमी होतो, पण काही वेळा ते अद्याप निराशा किंवा चांगले अनुभव देणारे ठरू शकते.

सामूहिक पालकत्वाच्या अंमलबजावणीचे उपाय

1. स्पष्ट संवाद

सामूहिक पालकत्वात, संवादाचे महत्त्व खूप आहे. विविध सदस्यांनी आपल्या अपेक्षा, नियम, आणि अपेक्षा स्पष्टपणे व्यक्त करणे आवश्यक आहे. यामुळे, प्रत्येक सदस्याच्या भूमिकेची स्पष्टता मिळते.

2. सुसंगत नियम आणि मूल्ये

मुलांसाठी सुसंगत नियम आणि मूल्ये स्थापन करणे महत्त्वाचे आहे. विविध सदस्यांनी एकसारखे नियम आणि मूल्ये स्वीकारले पाहिजेत, जेणेकरून मुलांना स्पष्टता आणि स्थैर्य मिळेल.

3. सामायिक जबाबदाऱ्या

सामूहिक पालकत्वामध्ये, जबाबदाऱ्या आणि कामे समानपणे विभागली पाहिजेत. प्रत्येक सदस्याला त्यांच्या कुटुंबातील भूमिका आणि जबाबदाऱ्यांची स्पष्टता असावी.

4. समावेश आणि सहकार्य

सर्व सदस्यांमध्ये समावेश आणि सहकार्य ठेवणे आवश्यक आहे. एकमेकांच्या विचारांची आणि आदर्शांची आदर करणारे वातावरण तयार करणे आवश्यक आहे.

5. मुलांचे भावनिक समर्थन

मुलांच्या भावनिक समर्थनाचे महत्त्व लक्षात घेतले पाहिजे. मुलांना समजून घेणे, त्यांचे ऐकणे, आणि त्यांना प्रेम आणि समर्थन देणे आवश्यक आहे.

सामूहिक पालकत्व एक आधुनिक दृष्टिकोन आहे जो पारंपारिक पालकत्वाच्या सीमांना तोडतो आणि विविध सदस्यांच्या योगदानाच्या माध्यमातून मुलांच्या संगोपनात सुधारणा करतो. याचे फायदे जसे की विविध अनुभव आणि ज्ञानाचे योगदान, अधिक समर्थन आणि संसाधनांची उपलब्धता, आणि मुलांचे सामाजिक कौशल्यांचे विकसन असतात.

तथापि, सामूहिक पालकत्वाचे काही आव्हाने देखील आहेत, जसे की विवाद आणि संघर्ष, सुसंगतता आणि एकसूत्रता, आणि गोपनीयतेची कमतरता. या आव्हानांना समजून घेऊन आणि योग्य उपाययोजना करून, सामूहिक पालकत्वाचा प्रभाव मुलांच्या जीवनात सकारात्मक असू शकतो.

सामूहिक पालकत्वाची अंमलबजावणी करताना स्पष्ट संवाद, सुसंगत नियम, आणि समावेशाचे महत्व याचे पालन करणे आवश्यक आहे. यामुळे, कुटुंबातील प्रत्येक सदस्याच्या सहभागाने एक सुसंगत आणि सकारात्मक पालकत्वाचे वातावरण निर्माण होऊ शकते.

मुलांच्या सवयी

सवयी म्हणजे जीवनाच्या दररोजच्या क्रियाकलापांचा एक भाग, ज्यांचा व्यक्तिमत्त्वावर आणि जीवनशैलीवर दीर्घकालिक प्रभाव असतो. मुलांच्या सवयी त्यांच्या मानसिक, भावनिक, आणि शारीरिक विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. योग्य सवयींनी मुलांची कार्यक्षमता वाढवता येते, त्यांचे आरोग्य सुधारता येते, आणि एकूणच जीवनात यश प्राप्त करण्यात मदत होते. दुसरीकडे, चुकीच्या सवयींनी त्यांच्यावर नकारात्मक प्रभाव पडू शकतो.

या लेखात, मुलांच्या सवयींचे विविध अंगे तपासले जातील: त्यांचा विकास, योग्य आणि चुकीच्या सवयींची ओळख, आणि सवयी सुधारण्याचे मार्ग.

मुलांच्या सवयींचा विकास

1. सवयींचा प्रारंभ

मुलांच्या सवयींचा विकास लहानपणापासूनच सुरू होतो. नवजात बाळांमध्ये, त्यांच्या कुटुंबातील सदस्यांच्या आदर्श सवयींचा आणि त्यांच्या वातावरणाचा प्रभाव असतो. लहान वयात, मुलं हळूहळू त्यांच्या जीवनशैलीचे नमुने शिकतात आणि ग्रहण करतात.

2. कनिष्ठ वयातील सवयी

किशोरवयीन मुलांच्या आयुष्यात, सवयी अधिक स्पष्ट आणि ठळक होतात. या वयात, मुलांचे शिक्षण, सामाजिक संबंध, आणि शारीरिक विकास यावर ध्यान केंद्रित केले जाते. याव्यतिरिक्त, त्यांच्या स्वायत्ततेचा आणि निर्णयक्षमतेचा विकास होतो, जो त्यांच्या सवयींवर प्रभाव टाकतो.

3. साधने आणि संरचना

सवयींचा विकास साधनांवर आणि संरचनेवर अवलंबून असतो. शिक्षण, कुटुंबातील वातावरण, आणि सामाजिक संपर्क यांचा सवयींच्या विकासावर प्रभाव असतो. योग्य शिक्षण, प्रेरणा, आणि सकारात्मक वातावरण मुलांना चांगल्या सवयींचा अंगीकार करण्यास मदत करते.

योग्य सवयींचा विकास

1. शाळेतील सवयी

शाळेतील सवयी मुलांच्या शिक्षण आणि विकासात महत्त्वाची भूमिका बजावतात. नियमितपणे अभ्यास करणे, गृहपाठ पूर्ण करणे, आणि वर्गातील निर्देशांचे पालन करणे हे चांगल्या शैक्षणिक सवयींचे उदाहरण आहे.

2. स्वच्छतेच्या सवयी

स्वच्छतेच्या सवयींमध्ये नियमित हात धुणे, दात घासणे, आणि घरातील स्वच्छता राखणे यांचा समावेश असतो. या सवयी मुलांना शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य टिकवण्यासाठी आवश्यक आहेत.

3. आहार सवयी

संतुलित आहाराचे सेवन, जलपानाची नियमितता, आणि वेळेवर भोजन करणे या आहार सवयी मुलांच्या आरोग्याच्या दृष्टीने अत्यंत महत्वाच्या आहेत. चांगला आहार मुलांच्या शारीरिक विकासात आणि कार्यक्षमता वाढवण्यात मदत करतो.

4. शारीरिक क्रियाकलाप

शारीरिक क्रियाकलाप म्हणजे नियमित व्यायाम, खेळ, आणि बाह्य गतिविधी यांचा समावेश असतो. हे मुलांच्या शारीरिक आरोग्याचे आणि तंदुरुस्तीचे प्राथमिक साधन आहे. यामुळे शारीरिक विकास, मनाची शांती, आणि मानसिक स्थैर्य मिळते.

5. आत्म-शिस्त

आत्म-शिस्त म्हणजे वेळेचे व्यवस्थापन, उद्दिष्ट साध्य करणे, आणि स्वयंपूर्णता यांचा समावेश आहे. मुलांना आत्म-शिस्त शिकवणे त्यांना व्यक्तिगत आणि व्यावसायिक जीवनात यशस्वी होण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.

चुकीच्या सवयींची ओळख

1. डिजिटल अॅडिक्शन

डिजिटल अॅडिक्शन म्हणजे स्मार्टफोन, टॅबलेट, आणि कम्प्यूटरसह वेळ घालवणे हे एक मोठे आव्हान आहे. ह्या सवयीमुळे मुलांचे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्य प्रभावित होऊ शकते, तसेच शालेय कामे आणि सामाजिक संबंधांवर देखील परिणाम होतो.

2. दुर्लक्षित आहार सवयी

असंतुलित आहार, गोडपणाचा अतिरेक, आणि जंक फूडचा वापर यामुळे आहारातील असंतुलन होते. यामुळे आरोग्याच्या समस्यांचा सामना करावा लागतो, जसे की वजन वाढणे, रक्तदाब वाढणे, आणि पचनाच्या समस्यांचा अनुभव येतो.

3. आळशीपणा

आळशीपणा म्हणजे नियमित शारीरिक क्रियाकलाप न करणे, वेळेवर कामे न करणे, आणि विना कारण वेळ घालवणे यांचा समावेश आहे. ह्या सवयीमुळे शारीरिक अस्वास्थ्य, मानसिक ताण, आणि कमी उत्पादकता यांचा सामना करावा लागतो.

4. नकारात्मक विचारसरणी

नकारात्मक विचारसरणी म्हणजे नेहमीच अडचणींचा विचार करणे, आत्मसंबंध कमी करणे, आणि प्रत्येक परिस्थितीत वाईट बाजू शोधणे. हे मानसिक आरोग्यावर नकारात्मक प्रभाव टाकते आणि आत्मविश्वास कमी करते.

सवयी सुधारण्याचे मार्ग

1. स्पष्ट उद्दिष्टे ठरवणे

सवयी सुधारण्यासाठी, स्पष्ट उद्दिष्टे ठरवणे आणि त्या उद्दिष्टांच्या दिशेने काम करणे आवश्यक आहे. उदाहरणार्थ, नियमित अभ्यासाच्या सवयीसाठी ठराविक वेळ निश्चित करणे किंवा शारीरिक क्रियाकलापासाठी एक ठराविक वेळ ठेवणे.

2. उत्तम आदर्श दाखवणे

मुलांना योग्य सवयी शिकवण्यासाठी आदर्श दाखवणे महत्त्वाचे आहे. वडीलधारी सदस्य किंवा शिक्षकांनी चांगल्या सवयींचा अंगीकार करून मुलांना प्रेरित करणे हा एक प्रभावी उपाय आहे.

3. सकारात्मक प्रोत्साहन

चांगल्या सवयींचा अंगीकार करण्यासाठी सकारात्मक प्रोत्साहन देणे आवश्यक आहे. मुलांच्या प्रयत्नांचे कौतुक करणे आणि त्यांना प्रोत्साहन देणे त्यांना चांगली सवयी कायम ठेवण्यासाठी प्रेरित करते.

4. प्रेरणादायक वातावरण निर्माण करणे

सर्वांगसंपन्न वातावरण तयार करणे, जसे की घरातील किंवा शाळेतील वातावरण स्वच्छ ठेवणे, आणि सकारात्मक वर्तनाचे समर्थन करणे, हे मुलांच्या सवयी सुधारण्यात मदत करते.

5. आत्म-आलोचन आणि आत्म-मूल्यांकन

मुलांना त्यांच्या सवयींचे आत्म-आलोचन करण्यास आणि सुधारणा करण्यास प्रवृत्त करणे आवश्यक आहे. आत्ममूल्यांकन केल्याने त्यांना त्यांच्या वर्तमनातील सवयींचा आढावा घेता येतो आणि सुधारणा करण्यात मदत मिळते.

मुलांच्या सवयी त्यांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा घटक आहेत. योग्य सवयींचा विकास त्यांचे शारीरिक, मानसिक, आणि भावनिक स्वास्थ्य सुधारतो आणि त्यांना यशस्वी जीवनासाठी तयार करतो. दुसरीकडे, चुकीच्या सवयींमुळे विविध समस्यांचा सामना करावा लागतो.

सवयी सुधारण्याचे योग्य उपाय शोधून, आदर्श उदाहरण दाखवून, आणि सकारात्मक वातावरण निर्माण करून, मुलांना उत्तम सवयींचा अंगीकार करण्यास मदत करता येते.

सर्वांनी मिळून मुलांच्या सवयींवर लक्ष ठेवून, त्यांना योग्य मार्गदर्शन, प्रेरणा, आणि समर्थन देणे आवश्यक आहे. त्यामुळे, त्यांच्या सवयी सुधारता येतील, आणि त्यांच्या जीवनाची गुणवत्ता सुधारली जाऊ शकते.

मुले आणि सोशल मीडिया: एक सर्वांगीण विश्लेषण

आजच्या डिजिटल युगात, सोशल मीडिया हे जीवनाच्या अनेक अंगांचा एक अविभाज्य भाग बनले आहे. फेसबुक, इंस्टाग्राम, ट्विटर, स्नॅपचॅट, आणि टिकटॉक सारख्या प्लॅटफॉर्म्सचा वापर मुलांमध्ये वाढत आहे. या तंत्रज्ञानाने मुलांच्या संवादशास्त्र, मनोरंजन, आणि माहितीच्या मिळवण्याच्या पद्धतीत क्रांतिकारी बदल घडवले आहेत. परंतु, यासोबतच सोशल मीडिया वापराचे काही आव्हाने आणि धोकेही आहेत. चला तर, सोशल मीडिया आणि मुलांच्या संबंधांवर सखोल चर्चा करूया.

सोशल मीडियाचे फायदे

1. सामाजिक कनेक्शन:

सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्स मुलांना त्यांच्या मित्रांशी, कुटुंबातील सदस्यांशी, आणि इतरांशी संपर्क साधण्यास मदत करतात. त्यामुळे मुलांना संवाद साधता येतो आणि सामाजिक नेटवर्क तयार होतो.

2. संसाधनांची उपलब्धता:

सोशल मीडिया वापरून मुलांना विविध शैक्षणिक संसाधने, माहिती, आणि शैक्षणिक सामग्री सहजपणे मिळू शकते. अभ्यासाच्या संदर्भात उपयोगी असलेल्या ग्रुप्स, पेजेस, आणि चॅनेल्स उपलब्ध आहेत.

3. सर्जनशीलता आणि अभिव्यक्ती:

सोशल मीडिया मुलांना त्यांच्या सर्जनशीलतेला व्यक्त करण्याचे एक मंच प्रदान करते. चित्रकला, लेखन, संगीत, आणि इतर कलात्मक गतिविधी ऑनलाइन सामायिक केल्या जाऊ शकतात.

4. समाज सेवा आणि सक्रियता:

सोशल मीडिया वापरून मुलांना समाजातील समस्यांवर जागरूकता वाढवता येते आणि समाजसेवा करण्यासाठी प्रेरित केले जाऊ शकते. विविध सामाजिक चळवळी आणि मोहीमांमध्ये सहभाग घेणे सोपे होते.

सोशल मीडियाचे धोके आणि आव्हाने

1. ताण आणि मानसिक आरोग्य:

सोशल मीडिया वापरामुळे मुलांमध्ये ताण, चिंता, आणि कमी आत्मसन्मान होण्याची शक्यता असते. सोशल मीडिया प्लेटफॉर्म्सवर केल्या जाणाऱ्या तुलना, आलोचना, आणि ऑनलाइन ट्रोलिंगमुळे मानसिक आरोग्यावर प्रतिकूल प्रभाव पडू शकतो.

2. गोपनीयता आणि सुरक्षा:

सोशल मीडिया वापरताना गोपनीयतेचा प्रश्न महत्त्वाचा आहे. व्यक्तिमत्त्वाची माहिती, फोटो, आणि इतर डेटा ऑनलाइन सार्वजनिक होणे किंवा चुकीच्या व्यक्तींना पोहोचणे हे सुरक्षा धोक्यांना निमंत्रण देऊ शकते.

3. डिजिटल अॅडिक्शन:

सोशल मीडिया वापरामुळे मुलांमध्ये डिजिटल अॅडिक्शनचा धोका वाढतो. या अॅडिक्शनमुळे त्यांचे अभ्यास, शारीरिक क्रियाकलाप, आणि सामाजिक संबंध प्रभावित होऊ शकतात.

4. नुकसानकारक सामग्री:

सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सवर अनेकदा अश्लील, हिंसात्मक, किंवा अपमानजनक सामग्री उपलब्ध असू शकते. मुलांना अशा सामग्रीपासून वाचवणे आणि त्याचा परिणाम समजून घेणे आवश्यक आहे.

मुलांना सोशल मीडिया वापरण्याचे मार्गदर्शन

1. वेळेची मर्यादा ठरवा:

सोशल मीडिया वापरासाठी ठराविक वेळ ठरवणे आणि त्याचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे. स्क्रीन वेळेवर नियंत्रण ठेवणे मुलांच्या आरोग्यासाठी आणि शालेय कामासाठी फायदेशीर ठरते.

2. गोपनीयता सेटिंग्ज:

सोशल मीडिया प्लॅटफॉर्म्सच्या गोपनीयता सेटिंग्ज समजून घेणे आणि त्यांचे योग्य व्यवस्थापन करणे आवश्यक आहे. मुलांना त्यांचे खाते सुरक्षित ठेवण्यासाठी आणि अनवशिष्ट व्यक्तींपासून माहिती सुरक्षित ठेवण्यासाठी मदत करणे.

3. संवाद साधा:

मुलांशी सोशल मीडिया वापराच्या प्रभावीपणावर खुला संवाद साधा. त्यांच्या अनुभव, चिंतांना ऐका आणि त्यांना सुरक्षित आणि सकारात्मक सोशल मीडिया वापराच्या सवयी शिकवा.

4. सकारात्मक उदाहरण:

आपण सामाजिक मीडिया वापरण्याच्या सवयीच्या आदर्श उदाहरणाचा प्रदर्शन करा. कसे सुरक्षितपणे आणि सुसंगतपणे सोशल मीडिया वापरावे हे मुलांना दाखवा.

5. शिक्षण आणि माहिती:

मुलांना सोशल मीडिया वापराच्या संभाव्य धोके आणि सुरक्षिततेच्या उपायांची माहिती द्या. त्यांना धोरणात्मक आणि विवेकी वापराचे महत्व सांगून ते त्यांच्या निर्णयांमध्ये अधिक सजग बनवू शकता.

सोशल मीडिया हा आजच्या युगाचा एक अत्यंत प्रभावशाली भाग आहे. मुलांचा जीवनात याचा प्रभाव अनन्यसाधारण आहे, आणि त्याचा उपयोग सकारात्मक तसेच नकारात्मक दृष्टीने होऊ शकतो. सोशल मीडिया वापराच्या फायदे आणि धोके समजून घेणे, योग्य मार्गदर्शन आणि सुरक्षिततेच्या सवयी शिकवणे हे महत्त्वाचे आहे.

मुलांना सोशल मीडिया वापरताना योग्य समज, संवेदनशीलता, आणि नियंत्रण राखणे आवश्यक आहे. त्यांच्या मानसिक आणि भावनिक स्वास्थ्याची काळजी घेणे आणि त्यांच्या डिजिटल साक्षरतेला प्रोत्साहित करणे हे सर्वात महत्वाचे आहे. ह्या पद्धतीने, सोशल मीडिया मुलांच्या जीवनात एक सकारात्मक आणि समृद्ध अनुभव देण्यास सक्षम ठरू शकतो.

किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री

किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री म्हणजे फक्त त्यांच्या मित्रांचा कुटुंबातील सदस्य असणे किंवा त्यांच्या जीवनातील सहभागी होणे नाही. हे एक धाडसी आणि संवेदनशील कार्य आहे ज्यामध्ये संवाद, समज, आणि विश्वास यावर आधारित असलेल्या संबंधांची आवश्यकता आहे. किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री करण्याचे विविध अंगे आहेत ज्यावर यथार्थपणे विचार करणे आवश्यक आहे. या लेखात, किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्रीच्या महत्वाच्या आयामांची तपशीलवार चर्चा केली जाईल.

किशोरवयीन मुलांचे मानसिक व सामाजिक विकास

1. मानसिक विकास:

किशोरवयीन वय म्हणजे मनाच्या विकासाची एक महत्त्वाची अवस्था आहे. या वयात मुलांचे मानसिक आणि भावनिक विचार विकसनशील असतात. त्यांच्या विचार प्रक्रियेतील बदल, आत्मपरीक्षण, आणि सामाजिक अपेक्षांची समज ही या वयाच्या वैशिष्ट्यांमध्ये समाविष्ट आहे. या बदलांमुळे किशोरवयीन मुलांची वर्तनशास्त्रीय शैली बदलते आणि ते स्वतःसंबंधी अधिक जागरूक होतात.

2. सामाजिक विकास:

किशोरवयीन मुलांचे सामाजिक वर्तन बदलते. त्यांना मित्रांसोबत वेळ घालवणे, सामाजिक कनेक्शन्स वाढवणे, आणि समाजातील बदलांची समज होणे आवश्यक आहे. त्यांना स्वतंत्रता आणि व्यक्तिगत स्थळाची गरज असते. या वयात, त्यांची मित्रमंडळी आणि समाजातील स्थान यांमुळे त्यांचा आत्मसन्मान आणि सामाजिक क्षमता प्रभावित होतात.

किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्रीचे महत्व

1. समजून घेणे आणि आदर:

किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री करताना, त्यांच्याशी समजून घेणे आणि आदर दाखवणे अत्यंत महत्वाचे आहे. त्यांना त्यांच्या भावनांचे, विचारांचे, आणि समस्यांचे मान्यता देणे आवश्यक आहे. त्यांच्या मनाच्या स्तरावर संवाद साधणे हे त्यांच्या स्वातंत्र्याची आणि आत्मसन्मानाची पूर्तता करते.

2. संवेदनशीलतेचा विकास:

मैत्रीच्या माध्यमातून किशोरवयीन मुलांना संवेदनशीलतेचा विकास होतो. त्यांच्या मित्रांमध्ये असलेले आदर, समजून घेणे, आणि सहयोग यामुळे त्यांना सामाजिक कौशल्ये विकसित करण्यास मदत होते. हे त्यांच्या भावनात्मक समजुतीसाठी महत्वाचे आहे.

3. संकट व्यवस्थापन:

किशोरवयीन मुलांच्या जीवनात अनेक संकटे आणि समस्यांचे सामोरे जावे लागते. मैत्रीच्या माध्यमातून, त्यांना योग्य मार्गदर्शन आणि समर्थन मिळते. मित्रांचे सहयोग त्यांना विविध समस्यांवर विचार करण्याची क्षमता देते आणि संकटांच्या व्यवस्थापनासाठी आवश्यक असलेले कौशल्ये शिकवते.

किशोरवयीन मुलांशी मैत्री ठेवण्यासाठी उपाय

1. खुला संवाद:

किशोरवयीन मुलांशी संवाद साधताना, त्यांना आपले विचार आणि भावना मोकळेपणाने व्यक्त करण्याची संधी द्या. त्यांचे विचार ऐकणे आणि त्यांना उत्तर देणे हे एक महत्त्वाचे तत्व आहे. खुल्या संवादामुळे आपल्यात विश्वास निर्माण होतो.

2. समजून घेणारा दृष्टिकोन:

किशोरवयीन मुलांच्या समस्यांमध्ये लक्ष देणे आणि त्यांच्या दृष्टिकोनाचा आदर करणे हे आवश्यक आहे. त्यांचे विचार, भावना, आणि समस्या या सर्वांची समज करून घेणे हे एक आधारभूत घटक आहे. हे त्यांच्या भावनिक स्थैर्याला मदत करते.

3. आत्मनिर्भरतेला प्रोत्साहन:

त्यांना आत्मनिर्भर होण्यासाठी प्रोत्साहित करा. त्यांच्या निर्णयांवर विश्वास ठेवा आणि त्यांच्या धाडसाचे कौतुक करा. आत्मनिर्भरतेला प्रोत्साहन देणे हे त्यांना स्वतःच्या क्षमतेचा आत्मसन्मान वाढवते.

4. सकारात्मक वर्तणूक:

सकारात्मक वर्तणूक आणि आदर्श साधणे हे किशोरवयीन मुलांशी मैत्री ठेवण्याचे एक प्रभावी मार्ग आहे. आपल्याकडून चांगले उदाहरण सेट करणे आणि सकारात्मक विचार व्यक्त करणे हे मुलांना प्रेरित करते.

5. स्वतंत्रता आणि मार्गदर्शन:

त्यांना स्वतंत्रतेचा अनुभव द्या, पण त्याचबरोबर आवश्यक त्या मार्गदर्शनासाठी उपलब्ध रहा. स्वतंत्रता आणि मार्गदर्शन यांचे संतुलन साधणे हे महत्त्वाचे आहे. स्वतंत्रतेसह योग्य मार्गदर्शन मुलांना त्यांच्या निर्णयांवर विचार करण्यास सक्षम बनवते.

किशोरवयीन मुलांशी मैत्रीची आव्हाने

1. संघर्ष आणि विवाद:

किशोरवयीन मुलांशी मैत्री करताना, अनेकदा संघर्ष आणि विवाद निर्माण होऊ शकतात. हे वर्तनातील बदल, भावनात्मक ताण, आणि सामाजिक दबावांमुळे होऊ शकते. या परिस्थितींमध्ये शांतपणे संवाद साधणे आणि समस्या सोडवणे आवश्यक आहे.

2. भावनिक अस्थिरता:

किशोरवयीन मुलांची भावनिक अस्थिरता एक सामान्य समस्या आहे. त्यांच्या मानसिक स्थितीला समजून घेणे आणि त्यांना समर्थन देणे हे एक महत्त्वाचे आव्हान आहे. या भावनिक अस्थिरतेला सामोरे जाताना सहानुभूती आणि समज दाखवणे आवश्यक आहे.

3. परिवारातील तणाव:

किशोरवयीन मुलांशी मैत्री करताना कधी कधी कुटुंबातील तणाव किंवा संघर्ष देखील समस्या निर्माण करतात. या तणावांचे व्यवस्थापन करणे आणि कुटुंबातील संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न करणे महत्त्वाचे आहे.

किशोरवयीन मुलांशी मैत्री हे एक पिढीगत कार्य आहे, ज्यात समज, आदर, आणि संवाद यांचा समावेश आहे. किशोरवयीन मुलांचे मानसिक आणि सामाजिक विकास समजून घेणे, सकारात्मक वर्तणूक दाखवणे, आणि त्यांना आत्मनिर्भरतेची प्रोत्साहन देणे हे मैत्रीच्या आधारभूत घटक आहेत. या सर्व घटकांच्या सहाय्याने, किशोरवयीन मुलांशी एक मजबूत आणि अर्थपूर्ण संबंध निर्माण केला जाऊ शकतो.

मैत्रीच्या या संबंधांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी आणि त्यांना योग्य मार्गदर्शन देण्यासाठी सतत प्रयत्नशील राहणे आवश्यक आहे. त्यामुळे, किशोरवयीन मुलांशी मैत्री एक सतत विकसित होणारी आणि समर्थ असलेली प्रक्रिया आहे, जी त्यांच्या जीवनातील विविध समस्यांना तोंड देण्यात आणि त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासात मदत करते.

–स्वरदा खेडेकर

नेम देम टू टेम देम!

आय ॲम अँग्री डोन्ट टॉक टू मी नाऊ!

गिव्ह मी सम टाईम! गिव्ह मी माय स्पेस! आय एम बोअर्ड! आय एम हंगरी!

असे वाक्प्रचार तीन-चार वर्षाच्या मुलांच्या तोंडून ऐकले तर आपल्याला आश्चर्याचे धक्केच बसतात.

कशी येतात अशी वाक्यं त्यांच्या तोंडून?

शिकवतात त्यांना शाळेत किंडर गार्टनच्या वयापासूनच! त्यांच्या भावना ओळखायला आणि त्यांना “नाव” द्यायला.जे शिक्षण आपण मोठ्या मंडळींनी कधी घेतलंच नाही आणि मनातही आलं नाही! आजही आपल्याला आपल्या भावना ओळखायला त्रास होतो.

आपल्या मनानी नकळत केलेलं रिजेक्शन आपल्या लक्षात येत नाही. त्यामुळं आपण त्यावर विशेष काही काम करत नाही, ते कमी करण्याचा प्रयत्न करत नाही आणि मग नकळत त्याचे परिणाम अटळपणे समोर येतात.

*”नेम देम टू टेम देम!”* आधी भावना ओळखा त्यांना त्यांचं नाव द्या म्हणजे त्यांची तीव्रता कमी होईल.

भावनांच्या शिक्षणामध्ये हा वाक्प्रचार खूप महत्त्वाचाआहे.आजकाल भावनांच्या शिक्षणाची गरज सर्वांनाच पटू लागली आहे म्हणून त्याचं शिक्षण खूप लहान वयापासून होताना दिसत आहे. परदेशातल्या शाळांमधल्या काही वैशिष्ट्यांपैकी हे एक.

मागच्या दोन पिढ्यांपर्यंत मूल जगणं हीच खूप मोठी गोष्ट होती. दहा दहा मुलं झाली आणि सगळी गेली असं सुद्धा त्या पिढीनं ऐकलं पाहिलं आहे. सगळी मुलं हाती लागणं म्हणजे ती सगळी हयात असणं (त्यात एक तरी मुलगा असणं)आणि सासू-सासरे ही हयात असणं ही खूप मोठी गोष्ट धरली गेली होती. अशा स्त्रीला *”अचळागौर”* असं नावही समाजात रूढ होतं. असा तो काळ होता.

तिथून आपण आता प्रत्येक मूल नुसतं जगलंच पाहिजे इतकंच नाही तर ते सुदृढ पाहिजे,त्याच्यात काही ना काही चमक पाहिजे, त्यानी कुठं ना कुठं आपला ठसा उमटवला पाहिजे इथपर्यंत येऊन पोहोचलो आहोत. या प्रवासात आपण अन्न वस्त्र निवारा अशा जगण्याच्या मूलभूत जगण्याच्या गरजा केव्हाच पार केल्या. त्यानंतर आपल्याला मुलांना शिक्षण देता आलं,त्यांना वैद्यकीय मदत पुरवता आली आणि त्यांना रोग प्रतिबंधक लसी टोचून त्यांच्या जिवाची हमी देता आली.

हे ही कमी की काय म्हणून करमणूक, कला कौशल्य, खेळ इत्यादी गोष्टींमध्ये पण त्यांना शिरकाव करू दिला.

आता तर प्रत्येक मुलाला हे सगळं तर आलंच पाहिजे, मिळायलाच पाहिजे, शिवाय आनंद समाधान सुख सातत्यानं कसं मिळत राहील याकडे आपली मागणी जोर धरू लागली आहे. हे करत असताना माणसाच्या मुलांमध्ये थोडीही कमतरता असून चालणार नाही असा आपला समाज घडू लागला आहे. त्यामुळं प्रत्येक मूल हे विसा पैकी वीस तर कधी विसा पैकी २१ सुद्धा मिळवणारं हवंस झालं आहे. *दिल है कि मानता नहींै आणि ये दिल मांगे मोअर* अशी पालकांची अवस्था झाली आहे. इथं उन्नीस बीस एवढा फरक सुद्धा आता चालत नाही! इतकंच काय साडे उन्नीस-बीस पण नकोच. सगळं बीस बीसच पाहिजे!

मात्र यामध्ये आपणपण समाजाचा घटक म्हणून सहभागी आहोत याचं भान सुटत चाललेलं आहे.

चुकून कधी आपलं मूल बीस बीस मिळवणाऱं नसलं तर आपल्या मुलाला त्याच्या अंगभूत गुणदोषांसह समाजानं आपलंसं करावं असं वाटत असतांनाच आपणही इतर कुणाच्या मुलाला त्यांच्या गुणदोषांसह आपलंस करायला हवं याचं भान मात्र फारसं रुजलेलं दिसत नाही. यासाठी भावनांचा विकास होणं गरजेचं आहे.

मनुष्य हा भावनाप्रधान जगण्याला प्राधान्य देतो. त्याला त्याच्या जगण्याला भावनांचा ओलावा हवा हवासा वाटतो.पण मग तो स्वतः पुरेसा ठेवून कसं चालेल? सर्वांना सर्वांच्या भावनांचं भान येणं गरजेचं आहे. नव्या युगाचा तो आवश्यक भाग झालेला आहे. मुलांना शालेय शिक्षणाबरोबर हे सगळं शिकवायला सुरुवात झालेली आहे.आपण पालकच अजून त्यात मागे पडतोय असं दिसतं.

मिशिगनमध्ये नातीच्या शाळेमध्ये एका प्रसंगात हे प्रकर्षानं लक्षात आलं आणि म्हणून ते तुमच्या बरोबर शेअर करावसं वाटलं. एकदा रमाच्या शाळेत एक म्युझिकल कॉन्सर्ट होता. इथं मुलं आपल्या गाण्याच्या शिक्षकांबरोबर एकत्र गाणार होती. प्रसंग छोटासाच, काही मिनिटांचाच पण हे बघायला पालकांना आमंत्रण होतं. पालकांमध्ये आजी-आजोबांना पण तितक्याच आपुलकीनं बोलवतात आणि आजी आजोबा तर अशा प्रसंगांना जायला उत्सुक असतातच. मीही गेले होते .

फोटोत दाखवल्याप्रमाणे उजव्या कोपऱ्यातली एक मुलगी हाताची घडी घालून कानावरून ऐकण्याचे मफलर्स लावून फुरंगटून उभी होती. सगळ्या ग्रुपमध्ये ती वेगळी लक्षात येत होती. सुरुवातीला मला वाटलं तिचे आई-बाबा दिसत नसतील किंवा सोडून काही आवश्यक कारणांनी कार्यक्रमाला उपस्थित राहू शकत नसतील म्हणून तिचा मूड गेला असावा परंतु तिच्याकडं कुणाचंच लक्ष नव्हतं.मला वाटत राहिलं की शिक्षक तरी हिच्याकडे का बरं बघत नसतील? तिची समजूत का काढत नसतील?ती गाण्यांमध्ये भाग घेऊ शकत नाही याकडं कुणाचंच लक्ष कसं नाहीये? माझीच अस्वस्थता वाढत होती. मनात विचार चालू होते. असं काय असेल बरं कारण? का बरं तिला कार्यक्रम एन्जॉय करता येत नाहीये आणि का बरं तिला कोणी काही म्हणत नाहीये? असं कसं?

एकदा एक टीचर तिच्याजवळ येऊन तिच्या जवळ कानात काहीतरी बोलून गेली पण तिला तू गा, टाळ्या वाजव, लक्ष दे, असं कुणीच म्हणत नव्हतं.

या प्रश्नाचं उत्तर शोधायचं असं मी ठरवलं आणि शिक्षिकेला जाऊन विचारलं. तेव्हा असं उत्तर मिळालं की तिला ऑटिझम स्पेक्ट्रम डिसोर्डर (ASD)आहे. तिला आवाज सहन होत नाहीत. तिला एकत्र गाण्याचा, काॅन्सर्ट चा त्रास होतो म्हणून तिला कानाला मफलर लावायला परवानगी देऊन कार्यक्रम अटेंड करायला सांगितलं आहे. ते तिच्या इच्छेविरुद्ध आहे. तिच्या कंफर्ट झोनच्या बाहेर आहे. पण ती ते करायला, मुलांबरोबर उभं राहायला तयार झाली आहे हेच आमच्या दृष्टीनं खूप मोठं आहे. इतर मुलांनाही याची कल्पना आहे त्यामुळं ते कोणी अस्वस्थ होत नाहीयेत. हे पाहून मला खूपच बरं वाटलं. शाळेचा अशा प्रकारच्या मुलांना सर्वांबरोबर मुख्य प्रवाहात येऊ देण्याचा हा प्रयत्न खूपच कौतुकास्पद वाटला. इतर मुलांना तिच्यात काही गैर वाटत नव्हतं.खरं तर वाटूपण नये. किंबहुना त्यांनी तिला आपल्या सारखीच एक म्हणून समजून बरोबरीनं, साथीनं घ्यावं यासाठी शाळा प्रयत्नशील होती. हेच दिसत होतं.

हीच मुलं पुढे मोठी होणार आहेत आणि त्यांना थोडंसं कमी असलेलं कोणी त्यांच्या आयुष्यात आलेलं चालणार आहे.त्यांना ते चालवून घ्यावं लागणार नाहीये, हे सहज होणार आहे.हा सहजपणा याच वयात अंगी मुरणं खूप महत्त्वाचं आहे आणि शाळा ते करते आहे.

जेव्हा आपल्याला अशा मुलांनी समाजात मिसळावंसं वाटतं तेव्हा समाजाकडून त्यांना मिसळण्याजोगी परिस्थिती निर्माण होणं गरजेचं असतं आणि समाजाचा एक भाग म्हणून आपण नक्की काय करायचं असतं याचं शिक्षण व्हावं लागतं

ते ही शाळा करत होती! आपणही त्यातून धडा घेऊया.

चेन्नईतील एका शाळेने आपल्या मुलांना दिलेली सुट्टी जगभर व्हायरल होत आहे.

याचे कारण इतकेच आहे की त्याची रचना अतिशय विचारपूर्वक केली गेली आहे. हे वाचून लक्षात येते की आपण प्रत्यक्षात कुठे पोहोचलो आहोत आणि आपण आपल्या मुलांना काय देत आहोत?

अन्नाई व्हायलेट मॅट्रिक्युलेशन आणि उच्च माध्यमिक विद्यालयाने मुलांसाठी नाही तर पालकांसाठी गृहपाठ दिला आहे, जो प्रत्येक पालकाने वाचला पाहिजे.

त्यांनी लिहिले-

गेल्या 10 महिन्यांपासून तुमच्या मुलांची काळजी घेण्यात आम्हाला आनंद झाला. त्यांना शाळेत यायला आवडते हे तुमच्या लक्षात आलेच असेल. पुढील दोन महिने त्यांच्या नैसर्गिक संरक्षक म्हणजेच तुमच्यासोबत घालवले जातील. आम्ही तुम्हाला काही टिप्स देत आहोत जेणेकरून हा काळ त्यांच्यासाठी उपयुक्त आणि आनंदी ठरेल.

– मुलांसोबत किमान दोन वेळा जेवण करा. त्यांना शेतकऱ्यांचे महत्त्व आणि त्यांच्या मेहनतीबद्दल सांगा. आणि त्यांना अन्न वाया घालवू नका असे सांगा.

– जेवल्यानंतर त्यांना स्वतःची ताटं धुवू द्या. अशा कामांतून मुलांना मेहनतीची किंमत कळेल.

– त्यांना तुमच्याबरोबर स्वयंपाक करण्यास मदत करू द्या. त्यांच्यासाठी भाज्या किंवा सॅलड तयार करू द्या.

– तीन शेजाऱ्यांच्या घरी जा. त्यांच्याबद्दल अधिक जाणून घ्या आणि जवळ व्हा.

– आजी-आजोबांच्या घरी जा आणि त्यांना मुलांमध्ये मिसळू द्या. त्यांचे प्रेम आणि भावनिक आधार तुमच्या मुलांसाठी खूप महत्त्वाचा आहे. त्यांच्यासोबत फोटो काढा.

– त्यांना तुमच्या कामाच्या ठिकाणी घेऊन जा जेणेकरून तुम्ही कुटुंबासाठी किती मेहनत करता हे त्यांना समजेल.

– कोणताही स्थानिक सण किंवा स्थानिक बाजारपेठ चुकवू नका.

– किचन गार्डन तयार करण्यासाठी तुमच्या मुलांना बिया पेरण्यास प्रवृत्त करा. आपल्या मुलाच्या विकासासाठी झाडे आणि वनस्पतींबद्दल जाणून घेणे देखील महत्त्वाचे आहे.

– मुलांना तुमचे बालपण आणि कौटुंबिक इतिहास सांगा.

– तुमच्या मुलांना बाहेर जाऊन खेळू द्या, त्यांना दुखापत होऊ द्या, त्यांना घाण होऊ द्या. अधूनमधून पडणे आणि वेदना सहन करणे त्यांच्यासाठी चांगले आहे. सोफा कुशनसारखे आरामदायी जीवन तुमच्या मुलांना आळशी बनवेल.

– त्यांना कुत्रा, मांजर, पक्षी किंवा मासे असे कोणतेही पाळीव प्राणी ठेवू द्या.

– त्यांना काही लोकगीते वाजवा.

– तुमच्या मुलांसाठी रंगीबेरंगी चित्रांसह काही कथा पुस्तके आणा.

– तुमच्या मुलांना टीव्ही, मोबाईल फोन, कॉम्प्युटर आणि इलेक्ट्रॉनिक गॅझेट्सपासून दूर ठेवा. या सगळ्यासाठी त्यांनी संपूर्ण आयुष्य वेचले आहे.

– त्यांना चॉकलेट, जेली, क्रीम केक, चिप्स, एरेटेड पेये आणि बेकरी उत्पादने जसे पफ आणि तळलेले पदार्थ जसे समोसे देणे टाळा.

– तुमच्या मुलांच्या डोळ्यात पहा आणि तुम्हाला अशी अद्भुत भेट दिल्याबद्दल देवाचे आभार माना. आतापासून येत्या काही वर्षांत, ते नवीन उंचीवर असतील.

पालक म्हणून तुम्ही तुमचा वेळ तुमच्या मुलांना देणे महत्त्वाचे आहे.

तुम्ही पालक असाल तर हे वाचून तुमचे डोळे नक्कीच ओलावले असतील. आणि जर तुमचे डोळे ओले असतील तर कारण स्पष्ट आहे की तुमची मुले खरोखरच या सर्व गोष्टींपासून दूर आहेत. या असाइनमेंटमध्ये लिहिलेला प्रत्येक शब्द आपल्याला सांगतो की जेव्हा आपण लहान होतो तेव्हा या सर्व गोष्टी आपल्या जीवनशैलीचा एक भाग होत्या ज्याने आपण मोठे झालो, परंतु आज आपली मुले या सर्व गोष्टींपासून दूर आहेत, ज्यामुळे आपण स्वतः आनंदी आहोत… चला यंदा सुट्टीचा सदुपयोग करूया!

गृहपाठ म्हणजे

“घराने करायचा धमाल अभ्यास”

आता सुटी सुरू होणार. म्हणजे शाळेतल्या अभ्यासाला सुटी आणि धमधमाल, मस्तममस्ती करत शोधाशोधीच्या गृहपाठाला सुरुवात.

हा सुटीतला गृहपाठ घरातल्या सगळ्यांनी मिळून करायचा आहे. घरातले सगळे म्हणजे, आई, बाबा, भाऊ, बहिणी, गुगल काकू, गुगलबाबा आणि घरातील सगळ्यांचा आवडता नातेवाईक ‘स्मार्ट फोन’ यांचा सगळ्यांचा मुक्त सहभाग हवा. आपल्या कुटुंबात नव्यानेच येत असलेले ‘श्री. चॅट जिपिटी आणि त्यांचे नातेवाईक एआय’ यांची पण मदत बिनधास्त घ्या.

हा ‘गृहपाठ’ नवीन शोधण्याचा, हसण्याचा, मस्तीचा, मजेचा आणि इतकंच काय तर काहीवेळा खतरनाक निरर्थक पण आहे!

आणि हो.. यातील काही गोष्टी तुम्ही केल्यावर, शोधल्यावर, लिहिल्यावर आम्हाला जरुर कळवा आणि तुमच्या मस्तामस्ती मजामजीत आम्हाला ही सहभागी करुन घ्या.

01. तुमच्या घरात सिलिंग फॅन तर आहेच. तो घड्याळ्याचा दिशेने फिरतो की विरुध्द दिशेने? हे तुम्ही कसं शोधाल? सिलींग फॅन आणि टेबल फॅन एकाच दिशेने फिरतात की वेगवेगळ्या? का? दोघांच्या रचनेत मूलभूत फरक काय आहे? काढा शोधून. करा प्रयोग.

02. स्वयंपाक करताना तेल तापलं आहे की नाही, हे पाहण्यासाठी मोहरीच का घालतात? जिरं का घालत नाहीत? मला खात्री आहे याचं उत्तर घरातील ज्येष्ठ गुगलकाकू सांगू शकतील.

03. तुम्हाला घरातील इंटीरीयर पूर्णपणे बदलायचं आहे. अगदी वाट्टेल तस्‍सं बदलायचं आहे.. म्हणजे स्वयंपाक घरात वॉशिंग मशीन ठेवायला आणि मिक्सर बेडरुममधे ठेवायला पूर्ण परावानगी आहे.. पण हे सर्व फक्त कागदावरच! त्यासाठी घरातील सगळ्या वस्तूंची मापं काढा. लांबी, रुंदी आणि ऊंची. मग घराचा नकाशा. आणि आता या घरातल्या नकाशावर ठेवा तुमच्या वस्तू तुम्हाला हव्या तिथे. खोली मोठी करायची असेल तर कागदावरच्या भिंती सरकवायला किंवा पाडायला परवानगी आहे. हे तुमचे इनोव्हेटिव्‍ली रिनोव्हेटेड घर पाहायला आम्हाला आवडेल.

04. 13 सुंदर निरर्थक वाक्यांची एक मस्त निरर्थक गोष्ट तयार करा. म्हणजे वाक्यांना काडीमात्र अर्थ नको पण गोष्ट मात्र ‘मस्त निरर्थक’ असावी. करा सुरुवात.

05. प्राणी आणि पक्षी यांच्या तुम्हाला माहित नसलेल्या किमान 39 गोष्टी शोधा. शक्य असल्यास आम्हालाही कळवा. (उदा. मुंगीला दिसत नाही. डासाला सोंड असते. माशीला 2000 डोळे असतात.)

06. दिवसभरात तुम्ही किती वेगवेगळे आकार वापरता याची किमान ती दिवस नोंद ठेवा. (उदा. गोल, चौकोन, आयत, शंकू, पट्टी, गोल-आयत, लंबगोल-पट्टी इ.)

07. 26 नवीन उपमा शोधा. कृपया यासाठी ‘गुगुल परीवारातील’ कुणाची मदत घेऊ नका ते हॅंग होतील. अपना दिमाद लगाओ और हमे बताओ. (उदा. दहीभात म्हणजे हिमालय. निळा नाइट लॅम्प म्हणजे निळी पणती.इ)

08. सायकल चालवता येत नसेल तर ती शिका. सायकल येत असेल तर, गावातल्या किमान 13 अनोळखी रस्त्यांवरून फेरफटका मारा. नवीन रस्ते शोधा. गावाची, शहराची ओळख करून घ्या. सर्वांनी मिळून ‘सायकल ट्रिप’ काढा. आम्हालाही कळवा.

09. हिंगाची डबी उघडल्यावर येणार्‍या वासाचं नाव काय? जीरं हातावर भरडल्यावर येणार्‍या वासाचं नाव काय? ग्लुकोज बिस्किट आणि मोनॅको बिस्किट या दोघांचा वास वेगळा आहे? अशा वेगवेगळ्या 26 वासांची नवीन नावं तयार करा. (उदा. ताज्या गुळाचा गोडगिट्ट वास. गुळाच्या पाकाचा गुळमट वास.)

10. तुम्हाला किती रंगांची नावं माहित आहेत? आमच्या इयत्ता तिसरीतल्या मुलांनी 91 रंगांची यादी तयार केली. उदा. पांढर्‍या काचेचा रंग पाण्यासारखा असतो, म्हणजे पाणी कलर. शेजवान कलर. ओरिओ कलर. काळपट हिरवा, निळसर गुलाबी. इ. नवीन रंगांची किमान 39 नावे शोधाच.

11. तुम्ही सगळे खवय्ये आहातच. इडली सोबत मिळणारी लाल चटणी, हिरव्या मिरचीची डाळं घातलेली चटणी आणि गनपावडर चटणी चवीला वेगवेगळीच. म्हणजे कशी हो? वेगवेगळ्या चटण्या, पाणीपुरीचं पाणी, जिलबी, मसालेभात, बिर्याणी उफ्! अशा किमान 117 गोष्टी आपण चवीचवीने खात असतो, त्यापैकी फक्त 39 पदार्थ आणि त्यांच्या चवीचे नाव सांगा बरं. (उदा. दुधाळ कॉफी. लसणीची चरचरीत फोडणी. हिंगुट वास पुढे आल्याने चिवडा समसमीत झालाय)

12. आता इतक्या पदार्थांची उजळणी केल्यावर जीभ खवळणार! भूक कडाडणार. मग खूप खाल्‍लं तर पोट बिघडणार. भूक लागल्यावर आणि खाऊन खाऊन पोट बिघडल्यावर, तुम्ही तुमची अवस्था सांगण्यासाठी जर वेगवेगळे 39 शब्द वापरत असाल तर तुम्ही खरे खवय्ये! (उदा पोटात कळमळतंय. कावळे ओरडत आहेत. पोट घुसघुसतंय. इ) आणि हो, तुमच्याकडे 39 पेक्षा जास्त शब्द असतील तरच आम्हाला कळवा.

13. या सुटीत कणिक मळायला शिकाच म्हणजे ‘मळणे’ याचा खरा अर्थ तुम्हाला अनुभवता येईल. तीन ते चार दिवसांच्या अथक सरावानंतर कणिक व्यवस्थित मळता येईल पण तोपर्यंत ‘कपडे मळणार नाहीत’ याची काळजी घ्या.

14. घरामधील वेगवेगळ्या वस्तूंमधील अंतर मोजण्यासाठी वेगवगेळी 26 परिमाणं वापरा. त्याचा एक चार्ट तयार करा. (उदा अंतर मोजण्यासाठी, पट्टी, काठी, ओढणी, रुमाल, घरातल्या सगळ्यांची पावलं, चमचे अशा गोष्टींचा उपयोग करा.) हे काम घरातल्या सगळ्यांनी मिळून करायचं आहे.

15. तुम्हाला ‘म’ ची भाषा माहित आहे का? उदा. तुमम्हाला ममची भामषा मामहित आमहे काम? आता तुम्ही तुमची नवीन सांकेतिक भाषा तयार करा. आणि चक्क दिवसभर सगळ्यांशी याच भाषेत बोला पण त्यावेळी इतरांचा होणारा गोंधळ समजून घ्या.

16. सर्वांच्या घरात किमान 117 काटकोन असतातच. तुमच्या घरात किती आहेत? मोजा. तुम्हाला तुमच्या घरातच लपलेले 169 काटकोन सहजच मिळतील.

17. सकाळी, दुपारी आणि संध्याकाळी 13 मिनिटं खिडकीत उभे राहा. 13 मिनिटांपैकी 9 मिनिटं डोळे बंद ठेवा. ऐकू येणारे आवाज लक्षात ठेवा. 13 मिनिटात शक्यतो 27 आवाज ऐकू येतात. तुम्हाला किती ऐकू आले? ते लिहा. असं किमान तीन वेळा करा. नंतर खिडकीत जाण्याआधीच तुम्ही आवाजाचा वेध घेऊ शकाल.

18. आज दिवसभर बोलताना घरातल्या सर्वांनी ‘यमकोगिरी’ करायची आहे. काही बोलताना ‘यमक’ वापरायचं.. अर्थपूर्ण किंवा निरर्थक.. पण यमक हवेच! घरात होणारी दे धमाल अनुभवा. (उदा. आई मला पोळी, ती पण पुरणाची पोळी. पोळीवर तूप, खूप खूप)

19. आकाश कुठे संपतं आणि अंतरीक्ष कुठून सुरु होतं? हे शोधून काढा.

20. ससा का चालत नाही आणि झुरळ का मागे वळत नाही? हे शोधून काढा.

21. ‘दुपारी 12 वाजता सूर्य डोक्यावर येतो’ असं तुम्ही ऐकलं असेल. पण आपल्या काश्मिरमधे दुपारी 12 वाजता सूर्य डोक्यावर येतच नाही. तिथे सूर्य डोक्यावर कधी येत असेल की येतच नसेल? तुम्हाला काय वाटतं?

22. कणिक, रवा आणि मैदा हे गव्हापासूनच तयार करतात. तर या तिघांचे गुणधर्म एकच आहेत की वेगवेगळे? का? चला शोधा.

23. एक दिवस घरातला शिवणाचा डबा घेऊन ‘शिवाशिवी’ करा. बटण लावणे, हुक लावणे, शिवणे, टीप किंवा धावदोरा घालणे, टाका घालणे याचा अनुभव मोठ्या माणसांसोबत घ्या.

24. या सुटीत वेगवेगळ्या फळांच्या बिया जिथून मिळतील तिथून जमवा. साफ करुन ठेवा. त्याचे वर्गीकरण करा. पावसाळ्यात सहलीला जाल तेव्हा या बीया डोंगरावर, बागेत किंवा रस्त्याच्या बाजूला रुजवण्याचा प्रयत्न करा.

25. आपल्या परिसरात अंध, अपंग, कर्णबधिर, गतिमंद अशी काही खास मुले असतात. सुटीच्या दिवसातील काही दिवस त्यांच्यासाठी राखून ठेवा. त्यांच्याशी गप्पा मारा. त्यांना गोष्टीची पुस्तकं वाचून दाखवा. त्यांना बागेत फिरायला घेऊन जा. त्यांच्याशी खेळा. तुमच्या मदतीची नाही तर तुमच्या मैत्रीची त्यांना गरज आहे, हे लक्षात ठेवा. मला खात्री आहे त्यांच्या सहवासात तुम्हाला खूप नवीन गोष्टी कळतील.

26. ‘आई’ या शब्दासाठी किमान 39 भाषेतले शब्द शोधा. पाहून लिहा. यासाठी घरातल्यांची, शेजार्‍यांची तसेच गुगलबाबा, चॅटजिपीटी यांची मदत घ्या.

27. आता तुम्हाला वेगळ्या भाषेतले समानार्थी शब्द शोधण्याचा चांगला सराव झालाच आहे. आता तुम्ही तुमचे स्वत:चे नाव वेगवेगळ्या 13 भाषांत कसे लिहितात ते शोधा आणि पाहून लिहा. मग ते मित्र मैत्रिणिंना दाखवा.

28. प्रत्येक फळ कापण्याची पध्दत वेगळी असते आणि ती प्रयत्‍नपूर्वक शिकावी लागते. या सुटीत आंबा, कलींगड, पपनस, टरबूज, पपई, फणस, अननस अशी फळे वेगवेगळ्या पध्दतीने आवर्जून कापा आणि ‘कापण्यातली गोडी’ अनुभवा.

29. दूध गरम करणे, उकळणे, आटवणे, नासवणे, अती थंड करणे, विरजणे, पावडर करणे यांचे खूप फायदे आहेत ते कोणते? दूध वापरुन केलेल्या पदार्थाची एक रेसिपी सांगा पाहू.

30. हे वेगवेगळे 13 पदार्थ कशा-कशापासून तयार होतात : डोसा, इमरुती, केक, सोलकढी, उंधियो, सुतरफेणी, पेठा, बकलावा, संदेश, पास्ता, जॅम, बटरस्कॉच आईसक्रिम, मणगणे.

31. आईच्या आणि बाबांच्या मदतीने “आमच्या खास रेसीपी” असे तुमच्या कुटुंबाचे चमचमीत रेसिपी पुस्तक तयार करा. या पुस्तकातील पदार्थांचे फोटो, रेसीपी आणि पदार्थांची वर्णनं अशी लिहा की शेजार्‍यांच्या तोंडाला पाणी सुटलं पाहिजे. मग फोटो अपलोड करून त्याचे इ-बुक करा. ते सगळ्यांना सेंड करा. वाचणार्‍यांच्या जीभा खवळल्या पाहिजेत.

32. सेल्फी काढा पाच बोटांनी : एखाद्या दिवशी दुपारी जेवण झाल्यावर घरातल्या आरशासमोर खुर्ची घेऊन बसा. थोडावेळ निवांतपणे स्वत:ला पाहा. स्वत:कडे पाहा. मग आरशात पाहून स्वत:चेच मस्त चित्र काढा. चित्राखाली नाव न लिहिता ‘चित्रातील व्यक्ती’ तुमच्या घरातल्यांना, शेजारच्यांना किंवा तुमच्या मित्र मैत्रिणींना ओळखता येते का पाहा.

33. घराजवळील किराणामालाचे दुकान, औषधाचे दुकान, दवाखाना, डेअरी अशा कुठल्याही ठिकाणी दिवसांतून एक तास मदत करण्यासाठी जाता येईल. यासाठी घरातील मोठ्या माणसांच्या मदतीने प्रयत्‍न करा. खूप वेगळं पाहण्याचा आणि शिकण्याचा जाणीवपूर्वक अनुभव घ्याच.

34. आठवड्यातून एक दिवस किमान एक वेळ तरी आईसोबत स्वयंपाक घरात काम करायचेच आहे. मग होणार्‍या गमती आम्हाला कळवायच्या आहेत.

35. रोज घरासमोर वेगळे सुशोभन. सुशोभन करण्यासाठी टाकाऊ वस्तूंचाच वापर करा. सुशोभन करण्याच्या विविध पध्दती आहेत. घरासमोर एखाद्या फरशीवर किंवा मातीत कुठलेही एक चित्र काढा / आकृती काढा / ठिपक्यांची रांगोळी काढा व त्यात रंग न भरता त्यात टाकाऊ वस्तूंचा उपयोग करा. उदा. बांगड्यांच्या काचा, फळांच्या साली, रंगीत कागदांचे तुकडे, निर्माल्य, रानटी फुले, सुक्या फुलांचा चुरा, गवत, बीया, रंगीबेरंगी चिंध्या, शेंगांची टरफले, प्लास्टीकचे तुकडे, चहाचा चोथा इ. हे फोटो आम्हाला इ-मेलने पाठवा.

36. विज्ञानाचे सोपे प्रयोग समजावून सांगणारी अनेक पुस्तके आता बाजारात किंवा वाचनालयात उपलब्ध आहेत. ती मिळवा. किंवा नेटवर www.arvindguptatoys.com ही साइट पाहा. इथे विज्ञानाचे हजारो प्रयोग आहेत. हे सोपे प्रयोग स्वत:हून करा. त्यातील मजा अनुभवा.

37. ज्या दुकानात पंखा, इस्त्री, मिक्सर दुरुस्त करतात अशा दुकानात जा. दुकानदाराच्या परवानगीने दुकानात सुरू असणार्‍या कामाचे ‘शांतपणे’ निरीक्षण करा. मग दुकानदाराच्या सोयीच्या वेळात त्यांची परवानगी घेऊन त्यांना प्रश्न विचारून नवीन गोष्टी शिकून घ्या.

38. तुमच्या जवळच्या मित्रांना एका संध्याकाळी घरी बोलवा. कुणी काय करायचे याचे नियोजन करुन, सर्वांनी मिळून चटकदार ओली भेळ करा आणि तुमच्या पालकांना खिलवा. ही ‘खिलवा खिलवी’ मग सर्वच मित्रांच्या घरी करा.

39. गाजर, काकडी, मुळा, टॉमेटो, बीट किंवा कोबी यांची कोशींबीर करणं तुम्हाला सहज जमू शकतं. आठवड्यातून दोनदा अवश्य करा. घरातलेच काय शेजारी पण आनंदाने खातील.

खरं म्हणजे तुम्हाला रोज एक गोष्ट करता यावी, असा विचार करून मी तुम्हाला 52 गोष्टी सांगणार होतो. पण मी अचानक विचार बदलला. याची दोन कारणं आहेत. एक म्हणजे, या जरी 39 गोष्टी असल्या तरी त्या काही रोज फक्त एकच करायच्या गोष्टी नाहीत. यासाठी नक्कीच तुम्हाला जास्ती दिवस लागतील. आणि दुसरं म्हणजे सगळ्या गोष्टी मीच का सांगाव्यात? ‘तुम्ही सर्जनशील आहात’ यावर माझा पूर्ण विश्वास आहे. तुम्ही आणखी भन्नाट गोष्टी शोधून काढा. नवनवीन गोष्टी करुन पाहा, शिका आणि एनजॉय करा… आणि हे सारं मला ही कळवा.

मी तुमच्या ‘सर्जनशील एनजॉयमेंट’ पत्रांची वाट पाहतोय.

……………………………………………………………………………..

– राजीव तांबे

– rajcopper@gmail.com