स्वरदा खेडेकर गावडे

मुलं जसजशी मोठी होतात, तसतशी त्यांची विचारसरणी, भावना, आणि वर्तन यामध्ये अनेक बदल घडत जातात. हा बदल कधी सकारात्मक असतो, तर कधी थोडा अवघडही असतो. काही वेळा मुलांना आपल्या भावना व्यक्त करण्यासाठी (outlet) योग्य माध्यम सापडत नाही, त्यामुळे ते आक्रमक, चिडचिडी, शांत किंवा अतिशय आक्रमक होतात. अशा वेळी पालकांची भूमिका महत्त्वाची ठरते. पालकांनी योग्य प्रकारे मुलांना समजून घेऊन त्यांना भावना व्यक्त करण्यासाठी योग्य मार्ग उपलब्ध करून दिल्यास त्यांचा मानसिक विकास अधिक उत्तम होतो.

१. मुलांचे आउटलेट म्हणजे काय?

i) भावनिक आणि मानसिक आउटलेट

मुलं त्यांच्या भावनांना आणि विचारांना योग्य प्रकारे व्यक्त करू शकतील, असा मार्ग म्हणजे आउटलेट. हे वेगवेगळ्या प्रकारे होऊ शकते – खेळ, संगीत, कला, संवाद, शारीरिक हालचाली, किंवा लेखन.

ii) चुकीच्या मार्गाने भावना व्यक्त करण्याची शक्यता

• जर मुलांना योग्य आउटलेट मिळाले नाही, तर ते चिडचिड करणे, ओरडणे, हट्टीपणा करणे किंवा शांत राहून दुःख मनात साठवणे असे वागू शकतात.
• काही मुलं मोबाईल, टीव्ही, किंवा चुकीच्या सवयींमध्ये अडकतात.

iii) पालकांची भूमिका का महत्त्वाची आहे?

• पालक जर योग्य वेळी मुलांना समजून घेतले नाहीत, तर मुलं भावनिकदृष्ट्या अस्थिर होऊ शकतात.
• योग्य संवाद, प्रेरणा, आणि पाठिंबा दिल्यास मुलं आत्मविश्वासाने आपले विचार आणि भावना मोकळेपणाने व्यक्त करू शकतात.

२. मुलांचे आउटलेट होताना पालकांनी कोणत्या बाबी कराव्यात?

i) संवाद वाढवा आणि मुलांना ऐका

• मुलांना आपल्या भावना, समस्या, आणि विचार मोकळेपणाने सांगता यावेत यासाठी पालकांनी त्यांना ऐकले पाहिजे.
• दररोज मुलांसोबत किमान ३० मिनिटे संवाद साधा.
• त्यांच्या दिवसाच्या घडामोडी विचारून त्यांना व्यक्त होण्यासाठी प्रोत्साहन द्या.

ii) मुलांना त्यांच्या आवडीचे क्षेत्र निवडू द्या

• प्रत्येक मुलाचे व्यक्तिमत्त्व आणि आवड वेगवेगळी असते.
• काहींना चित्रकला, तर काहींना संगीत, खेळ किंवा वाचन आवडते.
• पालकांनी मुलांच्या आवडीनुसार त्यांना प्रोत्साहन द्यावे.

iii) कठोर शिक्षेऐवजी प्रेमाने समजावून घ्या

• जर मुलांनी काही चुकीचे केले, तर त्यांना रागाने न बोलता प्रेमाने आणि संयमाने समजावून सांगावे.
• कठोर शिक्षा दिल्यास मुलं पालकांपासून दुरावू शकतात आणि गुप्तपणे वागू लागतात.

iv) त्यांच्या भावनांना महत्त्व द्या

• मुलं छोटी असली तरी त्यांच्या भावनांना महत्त्व द्यावे.
• त्यांचा राग, आनंद, दुःख किंवा भीती समजून घ्या आणि त्यांना व्यक्त होण्याची संधी द्या.

v) मुलांना शारीरिक हालचालींमध्ये गुंतवा

• मैदानी खेळ, सायकलिंग, पोहणे, नृत्य, किंवा जिम्नॅस्टिक्स हे उत्तम आउटलेट ठरू शकतात.
• खेळामुळे तणाव कमी होतो, आणि मुलांना शारीरिकदृष्ट्या तसेच मानसिकदृष्ट्या बळकटी मिळते.

vi) सकारात्मक प्रेरणा आणि कौतुक द्या

• मुलांनी एखादे चांगले काम केले तर त्यांचे कौतुक करा.
• लहानसहान प्रगतीबद्दल त्यांना प्रोत्साहित करा, त्यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो.

vii) इलेक्ट्रॉनिक उपकरणांचा अतिरेक टाळा

• मोबाईल, टीव्ही, आणि गेम्समध्ये वेळ घालवणे मुलांच्या विकासासाठी हानिकारक ठरू शकते.
• त्यांना बाहेर खेळण्यास, मित्रांशी बोलण्यास आणि कुटुंबासोबत वेळ घालवण्यास प्रवृत्त करा.

viii) कला आणि सर्जनशीलतेला महत्त्व द्या

• चित्रकला, हस्तकला, संगीत, नृत्य, नाटक, आणि लेखन यासारख्या सर्जनशील उपक्रमांमध्ये मुलांना सहभागी करून घ्या.
• यामुळे मुलांना त्यांच्या भावना मोकळेपणाने व्यक्त करता येतात.

ix) त्यांना निर्णय घेऊ द्या

• छोट्या गोष्टींमध्ये मुलांना निर्णय घेण्याची संधी द्या, जसे की कोणता ड्रेस घालायचा, कोणता खेळ खेळायचा, किंवा कोणते पुस्तक वाचायचे.
• त्यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो आणि ते जबाबदारी शिकतात.

x) कुटुंबासोबत वेळ घालवणे महत्त्वाचे

• आठवड्यातून किमान एक दिवस कुटुंबासोबत बाहेर फिरायला जा किंवा एकत्र काही उपक्रम करा.
• यामुळे मुलांना सुरक्षितता आणि आपलेपणाची भावना निर्माण होते.

३. मुलांचे वय आणि आउटलेटसाठी उपयुक्त उपाय

(१) लहान मुलांसाठी (३-६ वर्षे)

• गोष्टी सांगणे आणि वाचन करण्याची सवय लावा.
• चित्रे रंगवायला द्या.
• मोकळ्या जागेत खेळण्यास द्या.

(२) शालेय विद्यार्थी (७-१२ वर्षे)

• मैदानी खेळ आणि विविध क्रीडा प्रकार शिकवा.
• मित्र-मैत्रिणींशी संवाद साधण्यासाठी प्रेरणा द्या.
• सर्जनशील खेळ जसे की लुडो, कोडी सोडवणे, पझल्स यामध्ये गुंतवा.

(३) किशोरवयीन मुले (१३-१८ वर्षे)

• त्यांच्याशी खुल्या मनाने चर्चा करा.
• त्यांना त्यांचे निर्णय स्वतः घेऊ द्या आणि त्यात मार्गदर्शन करा.
• त्यांना करिअर आणि शिक्षणाच्या संधींबाबत माहिती द्या.

४. पालकांनी टाळावयाच्या गोष्टी

• मुलांना ऐकून न घेणे.
• त्यांच्या भावना दुर्लक्षित करणे.
• केवळ चुका दाखवून त्यांना खडसावणे.
• इतर मुलांशी तुलना करणे.
• मुलांना सतत आदेश देणे आणि त्यांना दडपणात ठेवणे.
• त्यांच्यावर अवास्तव अपेक्षांचा भार ठेवणे.

५. चांगले पालक होण्यासाठी काही टिप्स

• संयम ठेवा आणि मुलांसोबत वेळ घालवा.
• त्यांचा विश्वास जिंका आणि त्यांना व्यक्त होण्यास जागा द्या.
• त्यांच्यासाठी प्रेरणादायी उदाहरण बना.
• त्यांना नवे कौशल्य शिकण्यास प्रवृत्त करा.

मुलांना योग्य आउटलेट मिळाले नाही तर ते मानसिकदृष्ट्या अस्वस्थ होऊ शकतात. म्हणूनच, पालकांनी मुलांना योग्य मार्गदर्शन करून त्यांना भावना व्यक्त करण्यास आणि स्वतःला विकसित करण्यास मदत करावी. संवाद, प्रेरणा, आणि पाठिंबा यामुळे मुलं आत्मविश्वासाने वाढतात आणि यशस्वी होतात. स्वरदा खेडेकर गावडे

स्वरदा खेडेकर गावडे

करिअर निवड हा प्रत्येक मुलाच्या आणि त्यांच्या पालकांच्या आयुष्यातील एक महत्त्वाचा टप्पा असतो. योग्य करिअर निवडणे म्हणजे भविष्यातील स्थिरता आणि समाधानासाठी महत्त्वाचा निर्णय घेणे. मात्र, आजच्या स्पर्धात्मक युगात करिअर निवडीबाबत मोठा गोंधळ दिसून येतो. हा गोंधळ मुलांमध्ये त्यांच्या आवडीनिवडींबद्दल आणि पालकांमध्ये त्यांच्या अपेक्षांमुळे निर्माण होतो. त्यामुळे अनेकदा पालक आणि मुलांमध्ये मतभेद होतात, काही वेळा मानसिक तणावही वाढतो.

या लेखात, मुलांच्या करिअर निवडीतील गोंधळाचे प्रमुख कारणे, पालक-मुलांमध्ये होणाऱ्या मतभेदांचे स्वरूप, त्याचे मानसिक परिणाम, आणि या गोंधळातून मार्ग कसा काढता येईल याची सविस्तर माहिती दिली आहे.

१. करिअर निवडीतील गोंधळाची कारणे

i) उपलब्ध पर्यायांची विविधता

पूर्वी मर्यादित करिअर पर्याय होते, जसे की डॉक्टर, इंजिनिअर, शिक्षक, वकील इत्यादी. मात्र, आज शेकडो क्षेत्र उपलब्ध आहेत – डिजिटल मार्केटिंग, डेटा सायन्स, ग्राफिक डिझायनिंग, गेम डेव्हलपमेंट, स्टार्टअप्स, फ्रीलांसिंग, स्पोर्ट्स मॅनेजमेंट, यूट्यूब व ब्लॉगींग इत्यादी. एवढ्या पर्यायांमुळे मुलांमध्ये संभ्रम निर्माण होतो.

ii) समाज आणि नातेवाईकांचा दबाव

• आजही समाजात काही ठराविक करिअर निवडण्याचा आग्रह केला जातो.
• नातेवाईक सतत चांगल्या करिअर निवडीसाठी दबाव आणतात.
• “माझ्या मुलाने डॉक्टरच व्हावं,” “इंजिनिअर झाले की भविष्यात चांगली नोकरी मिळते” अशा गोष्टी ऐकाव्या लागतात.

iii) पालकांची अपेक्षा आणि मुलांची आवड यात फरक

• पालकांना त्यांच्या मुलांनी सुरक्षित आणि उच्च पगाराच्या नोकऱ्या कराव्यात असे वाटते.
• मुलांना त्यांच्या आवडीनुसार करिअर निवडायचे असते, पण पालकांचा पाठिंबा मिळत नाही.
• काही वेळा मुलांची आवड आणि कौशल्य वेगळे असते, त्यामुळेही गोंधळ वाढतो.

iv) करिअर मार्गदर्शनाचा अभाव

• अनेक शाळा व महाविद्यालयांमध्ये योग्य करिअर मार्गदर्शन उपलब्ध नसते.
• मुलांना आणि पालकांना करिअरच्या संधी, अभ्यासक्रम, कोर्सेस याबाबत पुरेशी माहिती नसते.
• चुकीच्या माहितीमुळे चुकीचे निर्णय घेतले जातात.

v) स्पर्धा आणि भविष्यातील अस्थिरता

• आजच्या युगात करिअर निवडताना स्पर्धा मोठ्या प्रमाणात आहे.
• भविष्यातील जॉब सिक्युरिटी नसल्याने योग्य निर्णय घेणे कठीण होते.

२. पालक आणि मुलांमध्ये होणारे मतभेद

i) पारंपरिक आणि आधुनिक करिअर यावरील मतभेद

• पालक पारंपरिक व्यवसायांना अधिक महत्त्व देतात.
• मुलं नवीन आणि नाविन्यपूर्ण करिअरच्या संधी शोधू इच्छितात.
• पालकांना वाटते की नवीन करिअरमध्ये स्थिरता नाही.

ii) अभ्यासक्रम आणि शिक्षण पद्धतीवरील मतभेद

• काही पालकांना ठराविक अभ्यासक्रमांनाच महत्त्व असते.
• मुलं आज ऑनलाईन कोर्सेस, सर्टिफिकेशन्स आणि स्किल बेस्ड शिक्षण निवडू इच्छितात.
• पालकांना अशा अभ्यासक्रमांची विश्वासार्हता कमी वाटते.

iii) सुरक्षीत करिअर vs. धोक्याचे करिअर

• पालकांना वाटते की सरकारी नोकरी, मेडिकल, इंजिनिअरिंग हेच चांगले पर्याय आहेत.
• मुलांना क्रिएटिव्ह फील्ड, स्टार्टअप्स, किंवा फ्रीलांसिंग आवडते.
• पालकांना अशा क्षेत्रात स्थिरता नसल्याने काळजी वाटते.

३. करिअर निवडीतील गोंधळाचे मानसिक परिणाम

i) मुलांवर होणारे परिणाम

• करिअर निवडीतील संभ्रमामुळे तणाव वाढतो.
• आत्मविश्वास कमी होतो.
• चुकीच्या निर्णयामुळे भविष्यात पश्चाताप होतो.
• काही मुलांमध्ये नैराश्य आणि न्यूनगंड निर्माण होतो.

ii) पालकांवर होणारे परिणाम

• मुलांनी वेगळे करिअर निवडल्यास पालक नाराज होतात.
• काही पालक आपल्या मुलांना जबरदस्तीने करिअर निवडायला लावतात.
• यामुळे घरात तणाव निर्माण होतो.

४. करिअर निवडीतून गोंधळ दूर करण्यासाठी उपाय

i) करिअर मार्गदर्शन आणि संशोधन

• योग्य मार्गदर्शनासाठी करिअर काउन्सिलरची मदत घ्यावी.
• करिअरच्या विविध संधी, अभ्यासक्रम आणि स्कोप याबाबत माहिती घ्यावी.
• मुलांनी आणि पालकांनी एकत्रितपणे अभ्यास करून निर्णय घ्यावा.

ii) पालक आणि मुलांमधील संवाद वाढवणे

• पालकांनी मुलांच्या आवडीनिवडी समजून घ्याव्यात.
• मुलांनीही पालकांच्या मतांचा आदर करावा.
• योग्य संवादामुळे अनेक समस्या सुटू शकतात.

iii) स्किल डेव्हलपमेंट आणि नवनवीन संधींचा विचार

• पारंपरिक शिक्षणासोबत स्किल डेव्हलपमेंटवर भर द्यावा.
• नवीन करिअर क्षेत्रांची माहिती घ्यावी.

iv) पालकांनी बदलत्या युगानुसार विचार करावा

• पालकांनी जुन्या विचारधारांवर अडकून न राहता बदल स्वीकारावा.
• करिअरच्या विविध संधी आणि त्यांची महत्त्वाची वैशिष्ट्ये जाणून घ्यावी.

v) करिअर निवडताना SWOT अॅनालिसिस करावा

• S – Strengths (सामर्थ्ये)
• W – Weaknesses (कमजोरी)
• O – Opportunities (संधी)
• T – Threats (धोक्याचे घटक)
• मुलांनी आणि पालकांनी हा SWOT अॅनालिसिस करून योग्य निर्णय घ्यावा.

५. यशस्वी करिअरसाठी काही महत्त्वाचे घटक

i) मेहनत आणि चिकाटी

• कोणत्याही करिअरमध्ये यश मिळवण्यासाठी मेहनत आणि चिकाटी आवश्यक असते.
• मुलांनी सातत्याने प्रयत्न करावे आणि नवनवीन कौशल्ये आत्मसात करावीत.

ii) वेळेचे व्यवस्थापन

• करिअरची निवड आणि तयारी करताना वेळेचे योग्य नियोजन करणे महत्त्वाचे असते.

iii) आर्थिक स्थिरतेचा विचार

• निवडलेल्या करिअरमध्ये भविष्यातील आर्थिक स्थिरता असेल का, याचा विचार करावा.

iv) मानसिक तयारी

• यश आणि अपयश दोन्ही परिस्थितींमध्ये मनोधैर्य टिकविणे गरजेचे आहे.

निष्कर्ष

मुलांच्या करिअर निवडीबाबत पालक आणि मुलांमध्ये होणारा गोंधळ हा नैसर्गिक आहे, पण योग्य संवाद, मार्गदर्शन, आणि समजूतदारपणाने घेतलेले निर्णय हा गोंधळ दूर करू शकतात. करिअर निवडताना पालकांनी आणि मुलांनी एकत्रित विचार करून, उपलब्ध पर्याय समजून घेऊन आणि भविष्यातील संधींचा विचार करून योग्य निर्णय घ्यावा.

सुसंवाद साधा: मुलांशी शांतपणे संवाद साधा. त्यांचे विचार आणि भावना समजून घेण्याचा प्रयत्न करा. कधीकधी हट्टीपणाचे कारण त्यांच्या असंतोषात किंवा चिंता मध्ये असू शकते.

उदाहरण देणे: स्वतः चांगले उदाहरण सेट करा. तुम्ही कसे वागता हे मुलांना प्रभावित करेल, त्यामुळे योग्य वागणूक दाखवण्याचा प्रयत्न करा.

सुसंगत नियम ठरवा: घरातील नियम स्पष्ट आणि सुसंगत असावे लागतात. नियमांची अंमलबजावणी करण्यासाठी कठोरपणा आणि लवचिकता यांचा समतोल राखणे आवश्यक आहे.

प्रोत्साहन द्या: योग्य वर्तनासाठी प्रोत्साहन द्या. चांगल्या वर्तनाचे कौतुक करा आणि त्यांना सकारात्मक सवयी वाढवण्यास प्रोत्साहित करा.

शांतपणे आणि स्थिरपणे प्रतिक्रिया द्या: मुलांच्या हट्टीपणावर शांत आणि स्थिरपणे प्रतिक्रिया देणे महत्त्वाचे आहे. संताप किंवा गडबड सहसा परिस्थितीला अजूनच वाईट करते.

समाधानकारक संवाद: समस्यांचे समाधान करण्यासाठी एकत्र काम करा. त्यांना त्यांच्या मुद्द्यांवर काम करण्यासाठी प्रेरित करा.

अवकाश द्या: कधी कधी मुलांना काही वेळ स्वतंत्रपणे विचार करण्याची आवश्यकता असू शकते. त्यांना थोडा अवकाश देऊन त्यांचे विचार आणि भावना तपासण्याची संधी द्या.

तथ्ये स्पष्ट करा: निर्णय आणि नियम स्पष्टपणे समजावून सांगा. अशाप्रकारे, मुलांना कशाची आवश्यकता आहे हे समजून घेण्यास मदत होईल.

मुलांशी चांगले संबंध ठेवणे आणि त्यांना योग्य मार्गदर्शन देणे हे एक सतत प्रक्रिया आहे, त्यामुळे धैर्य आणि सहनशीलता महत्त्वाची आहे.

View insights

326 post reach

Like

Comment

Send

Share