किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री म्हणजे फक्त त्यांच्या मित्रांचा कुटुंबातील सदस्य असणे किंवा त्यांच्या जीवनातील सहभागी होणे नाही. हे एक धाडसी आणि संवेदनशील कार्य आहे ज्यामध्ये संवाद, समज, आणि विश्वास यावर आधारित असलेल्या संबंधांची आवश्यकता आहे. किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री करण्याचे विविध अंगे आहेत ज्यावर यथार्थपणे विचार करणे आवश्यक आहे. या लेखात, किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्रीच्या महत्वाच्या आयामांची तपशीलवार चर्चा केली जाईल.
किशोरवयीन मुलांचे मानसिक व सामाजिक विकास
1. मानसिक विकास:
किशोरवयीन वय म्हणजे मनाच्या विकासाची एक महत्त्वाची अवस्था आहे. या वयात मुलांचे मानसिक आणि भावनिक विचार विकसनशील असतात. त्यांच्या विचार प्रक्रियेतील बदल, आत्मपरीक्षण, आणि सामाजिक अपेक्षांची समज ही या वयाच्या वैशिष्ट्यांमध्ये समाविष्ट आहे. या बदलांमुळे किशोरवयीन मुलांची वर्तनशास्त्रीय शैली बदलते आणि ते स्वतःसंबंधी अधिक जागरूक होतात.
2. सामाजिक विकास:
किशोरवयीन मुलांचे सामाजिक वर्तन बदलते. त्यांना मित्रांसोबत वेळ घालवणे, सामाजिक कनेक्शन्स वाढवणे, आणि समाजातील बदलांची समज होणे आवश्यक आहे. त्यांना स्वतंत्रता आणि व्यक्तिगत स्थळाची गरज असते. या वयात, त्यांची मित्रमंडळी आणि समाजातील स्थान यांमुळे त्यांचा आत्मसन्मान आणि सामाजिक क्षमता प्रभावित होतात.
किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्रीचे महत्व
1. समजून घेणे आणि आदर:
किशोरवयीन मुलांबरोबर मैत्री करताना, त्यांच्याशी समजून घेणे आणि आदर दाखवणे अत्यंत महत्वाचे आहे. त्यांना त्यांच्या भावनांचे, विचारांचे, आणि समस्यांचे मान्यता देणे आवश्यक आहे. त्यांच्या मनाच्या स्तरावर संवाद साधणे हे त्यांच्या स्वातंत्र्याची आणि आत्मसन्मानाची पूर्तता करते.
2. संवेदनशीलतेचा विकास:
मैत्रीच्या माध्यमातून किशोरवयीन मुलांना संवेदनशीलतेचा विकास होतो. त्यांच्या मित्रांमध्ये असलेले आदर, समजून घेणे, आणि सहयोग यामुळे त्यांना सामाजिक कौशल्ये विकसित करण्यास मदत होते. हे त्यांच्या भावनात्मक समजुतीसाठी महत्वाचे आहे.
3. संकट व्यवस्थापन:
किशोरवयीन मुलांच्या जीवनात अनेक संकटे आणि समस्यांचे सामोरे जावे लागते. मैत्रीच्या माध्यमातून, त्यांना योग्य मार्गदर्शन आणि समर्थन मिळते. मित्रांचे सहयोग त्यांना विविध समस्यांवर विचार करण्याची क्षमता देते आणि संकटांच्या व्यवस्थापनासाठी आवश्यक असलेले कौशल्ये शिकवते.
किशोरवयीन मुलांशी मैत्री ठेवण्यासाठी उपाय
1. खुला संवाद:
किशोरवयीन मुलांशी संवाद साधताना, त्यांना आपले विचार आणि भावना मोकळेपणाने व्यक्त करण्याची संधी द्या. त्यांचे विचार ऐकणे आणि त्यांना उत्तर देणे हे एक महत्त्वाचे तत्व आहे. खुल्या संवादामुळे आपल्यात विश्वास निर्माण होतो.
2. समजून घेणारा दृष्टिकोन:
किशोरवयीन मुलांच्या समस्यांमध्ये लक्ष देणे आणि त्यांच्या दृष्टिकोनाचा आदर करणे हे आवश्यक आहे. त्यांचे विचार, भावना, आणि समस्या या सर्वांची समज करून घेणे हे एक आधारभूत घटक आहे. हे त्यांच्या भावनिक स्थैर्याला मदत करते.
3. आत्मनिर्भरतेला प्रोत्साहन:
त्यांना आत्मनिर्भर होण्यासाठी प्रोत्साहित करा. त्यांच्या निर्णयांवर विश्वास ठेवा आणि त्यांच्या धाडसाचे कौतुक करा. आत्मनिर्भरतेला प्रोत्साहन देणे हे त्यांना स्वतःच्या क्षमतेचा आत्मसन्मान वाढवते.
4. सकारात्मक वर्तणूक:
सकारात्मक वर्तणूक आणि आदर्श साधणे हे किशोरवयीन मुलांशी मैत्री ठेवण्याचे एक प्रभावी मार्ग आहे. आपल्याकडून चांगले उदाहरण सेट करणे आणि सकारात्मक विचार व्यक्त करणे हे मुलांना प्रेरित करते.
5. स्वतंत्रता आणि मार्गदर्शन:
त्यांना स्वतंत्रतेचा अनुभव द्या, पण त्याचबरोबर आवश्यक त्या मार्गदर्शनासाठी उपलब्ध रहा. स्वतंत्रता आणि मार्गदर्शन यांचे संतुलन साधणे हे महत्त्वाचे आहे. स्वतंत्रतेसह योग्य मार्गदर्शन मुलांना त्यांच्या निर्णयांवर विचार करण्यास सक्षम बनवते.
किशोरवयीन मुलांशी मैत्रीची आव्हाने
1. संघर्ष आणि विवाद:
किशोरवयीन मुलांशी मैत्री करताना, अनेकदा संघर्ष आणि विवाद निर्माण होऊ शकतात. हे वर्तनातील बदल, भावनात्मक ताण, आणि सामाजिक दबावांमुळे होऊ शकते. या परिस्थितींमध्ये शांतपणे संवाद साधणे आणि समस्या सोडवणे आवश्यक आहे.
2. भावनिक अस्थिरता:
किशोरवयीन मुलांची भावनिक अस्थिरता एक सामान्य समस्या आहे. त्यांच्या मानसिक स्थितीला समजून घेणे आणि त्यांना समर्थन देणे हे एक महत्त्वाचे आव्हान आहे. या भावनिक अस्थिरतेला सामोरे जाताना सहानुभूती आणि समज दाखवणे आवश्यक आहे.
3. परिवारातील तणाव:
किशोरवयीन मुलांशी मैत्री करताना कधी कधी कुटुंबातील तणाव किंवा संघर्ष देखील समस्या निर्माण करतात. या तणावांचे व्यवस्थापन करणे आणि कुटुंबातील संबंध सुधारण्याचा प्रयत्न करणे महत्त्वाचे आहे.
किशोरवयीन मुलांशी मैत्री हे एक पिढीगत कार्य आहे, ज्यात समज, आदर, आणि संवाद यांचा समावेश आहे. किशोरवयीन मुलांचे मानसिक आणि सामाजिक विकास समजून घेणे, सकारात्मक वर्तणूक दाखवणे, आणि त्यांना आत्मनिर्भरतेची प्रोत्साहन देणे हे मैत्रीच्या आधारभूत घटक आहेत. या सर्व घटकांच्या सहाय्याने, किशोरवयीन मुलांशी एक मजबूत आणि अर्थपूर्ण संबंध निर्माण केला जाऊ शकतो.
मैत्रीच्या या संबंधांना सुरक्षित ठेवण्यासाठी आणि त्यांना योग्य मार्गदर्शन देण्यासाठी सतत प्रयत्नशील राहणे आवश्यक आहे. त्यामुळे, किशोरवयीन मुलांशी मैत्री एक सतत विकसित होणारी आणि समर्थ असलेली प्रक्रिया आहे, जी त्यांच्या जीवनातील विविध समस्यांना तोंड देण्यात आणि त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वाच्या विकासात मदत करते.
आता सुटी सुरू होणार. म्हणजे शाळेतल्या अभ्यासाला सुटी आणि धमधमाल, मस्तममस्ती करत शोधाशोधीच्या गृहपाठाला सुरुवात.
हा सुटीतला गृहपाठ घरातल्या सगळ्यांनी मिळून करायचा आहे. घरातले सगळे म्हणजे, आई, बाबा, भाऊ, बहिणी, गुगल काकू, गुगलबाबा आणि घरातील सगळ्यांचा आवडता नातेवाईक ‘स्मार्ट फोन’ यांचा सगळ्यांचा मुक्त सहभाग हवा. आपल्या कुटुंबात नव्यानेच येत असलेले ‘श्री. चॅट जिपिटी आणि त्यांचे नातेवाईक एआय’ यांची पण मदत बिनधास्त घ्या.
हा ‘गृहपाठ’ नवीन शोधण्याचा, हसण्याचा, मस्तीचा, मजेचा आणि इतकंच काय तर काहीवेळा खतरनाक निरर्थक पण आहे!
आणि हो.. यातील काही गोष्टी तुम्ही केल्यावर, शोधल्यावर, लिहिल्यावर आम्हाला जरुर कळवा आणि तुमच्या मस्तामस्ती मजामजीत आम्हाला ही सहभागी करुन घ्या.
01. तुमच्या घरात सिलिंग फॅन तर आहेच. तो घड्याळ्याचा दिशेने फिरतो की विरुध्द दिशेने? हे तुम्ही कसं शोधाल? सिलींग फॅन आणि टेबल फॅन एकाच दिशेने फिरतात की वेगवेगळ्या? का? दोघांच्या रचनेत मूलभूत फरक काय आहे? काढा शोधून. करा प्रयोग.
02. स्वयंपाक करताना तेल तापलं आहे की नाही, हे पाहण्यासाठी मोहरीच का घालतात? जिरं का घालत नाहीत? मला खात्री आहे याचं उत्तर घरातील ज्येष्ठ गुगलकाकू सांगू शकतील.
03. तुम्हाला घरातील इंटीरीयर पूर्णपणे बदलायचं आहे. अगदी वाट्टेल तस्‍सं बदलायचं आहे.. म्हणजे स्वयंपाक घरात वॉशिंग मशीन ठेवायला आणि मिक्सर बेडरुममधे ठेवायला पूर्ण परावानगी आहे.. पण हे सर्व फक्त कागदावरच! त्यासाठी घरातील सगळ्या वस्तूंची मापं काढा. लांबी, रुंदी आणि ऊंची. मग घराचा नकाशा. आणि आता या घरातल्या नकाशावर ठेवा तुमच्या वस्तू तुम्हाला हव्या तिथे. खोली मोठी करायची असेल तर कागदावरच्या भिंती सरकवायला किंवा पाडायला परवानगी आहे. हे तुमचे इनोव्हेटिव्‍ली रिनोव्हेटेड घर पाहायला आम्हाला आवडेल.
04. 13 सुंदर निरर्थक वाक्यांची एक मस्त निरर्थक गोष्ट तयार करा. म्हणजे वाक्यांना काडीमात्र अर्थ नको पण गोष्ट मात्र ‘मस्त निरर्थक’ असावी. करा सुरुवात.
05. प्राणी आणि पक्षी यांच्या तुम्हाला माहित नसलेल्या किमान 39 गोष्टी शोधा. शक्य असल्यास आम्हालाही कळवा. (उदा. मुंगीला दिसत नाही. डासाला सोंड असते. माशीला 2000 डोळे असतात.)
06. दिवसभरात तुम्ही किती वेगवेगळे आकार वापरता याची किमान ती दिवस नोंद ठेवा. (उदा. गोल, चौकोन, आयत, शंकू, पट्टी, गोल-आयत, लंबगोल-पट्टी इ.)
07. 26 नवीन उपमा शोधा. कृपया यासाठी ‘गुगुल परीवारातील’ कुणाची मदत घेऊ नका ते हॅंग होतील. अपना दिमाद लगाओ और हमे बताओ. (उदा. दहीभात म्हणजे हिमालय. निळा नाइट लॅम्प म्हणजे निळी पणती.इ)
08. सायकल चालवता येत नसेल तर ती शिका. सायकल येत असेल तर, गावातल्या किमान 13 अनोळखी रस्त्यांवरून फेरफटका मारा. नवीन रस्ते शोधा. गावाची, शहराची ओळख करून घ्या. सर्वांनी मिळून ‘सायकल ट्रिप’ काढा. आम्हालाही कळवा.
09. हिंगाची डबी उघडल्यावर येणार्‍या वासाचं नाव काय? जीरं हातावर भरडल्यावर येणार्‍या वासाचं नाव काय? ग्लुकोज बिस्किट आणि मोनॅको बिस्किट या दोघांचा वास वेगळा आहे? अशा वेगवेगळ्या 26 वासांची नवीन नावं तयार करा. (उदा. ताज्या गुळाचा गोडगिट्ट वास. गुळाच्या पाकाचा गुळमट वास.)
10. तुम्हाला किती रंगांची नावं माहित आहेत? आमच्या इयत्ता तिसरीतल्या मुलांनी 91 रंगांची यादी तयार केली. उदा. पांढर्‍या काचेचा रंग पाण्यासारखा असतो, म्हणजे पाणी कलर. शेजवान कलर. ओरिओ कलर. काळपट हिरवा, निळसर गुलाबी. इ. नवीन रंगांची किमान 39 नावे शोधाच.
11. तुम्ही सगळे खवय्ये आहातच. इडली सोबत मिळणारी लाल चटणी, हिरव्या मिरचीची डाळं घातलेली चटणी आणि गनपावडर चटणी चवीला वेगवेगळीच. म्हणजे कशी हो? वेगवेगळ्या चटण्या, पाणीपुरीचं पाणी, जिलबी, मसालेभात, बिर्याणी उफ्! अशा किमान 117 गोष्टी आपण चवीचवीने खात असतो, त्यापैकी फक्त 39 पदार्थ आणि त्यांच्या चवीचे नाव सांगा बरं. (उदा. दुधाळ कॉफी. लसणीची चरचरीत फोडणी. हिंगुट वास पुढे आल्याने चिवडा समसमीत झालाय)
12. आता इतक्या पदार्थांची उजळणी केल्यावर जीभ खवळणार! भूक कडाडणार. मग खूप खाल्‍लं तर पोट बिघडणार. भूक लागल्यावर आणि खाऊन खाऊन पोट बिघडल्यावर, तुम्ही तुमची अवस्था सांगण्यासाठी जर वेगवेगळे 39 शब्द वापरत असाल तर तुम्ही खरे खवय्ये! (उदा पोटात कळमळतंय. कावळे ओरडत आहेत. पोट घुसघुसतंय. इ) आणि हो, तुमच्याकडे 39 पेक्षा जास्त शब्द असतील तरच आम्हाला कळवा.
13. या सुटीत कणिक मळायला शिकाच म्हणजे ‘मळणे’ याचा खरा अर्थ तुम्हाला अनुभवता येईल. तीन ते चार दिवसांच्या अथक सरावानंतर कणिक व्यवस्थित मळता येईल पण तोपर्यंत ‘कपडे मळणार नाहीत’ याची काळजी घ्या.
14. घरामधील वेगवेगळ्या वस्तूंमधील अंतर मोजण्यासाठी वेगवगेळी 26 परिमाणं वापरा. त्याचा एक चार्ट तयार करा. (उदा अंतर मोजण्यासाठी, पट्टी, काठी, ओढणी, रुमाल, घरातल्या सगळ्यांची पावलं, चमचे अशा गोष्टींचा उपयोग करा.) हे काम घरातल्या सगळ्यांनी मिळून करायचं आहे.
15. तुम्हाला ‘म’ ची भाषा माहित आहे का? उदा. तुमम्हाला ममची भामषा मामहित आमहे काम? आता तुम्ही तुमची नवीन सांकेतिक भाषा तयार करा. आणि चक्क दिवसभर सगळ्यांशी याच भाषेत बोला पण त्यावेळी इतरांचा होणारा गोंधळ समजून घ्या.
16. सर्वांच्या घरात किमान 117 काटकोन असतातच. तुमच्या घरात किती आहेत? मोजा. तुम्हाला तुमच्या घरातच लपलेले 169 काटकोन सहजच मिळतील.
17. सकाळी, दुपारी आणि संध्याकाळी 13 मिनिटं खिडकीत उभे राहा. 13 मिनिटांपैकी 9 मिनिटं डोळे बंद ठेवा. ऐकू येणारे आवाज लक्षात ठेवा. 13 मिनिटात शक्यतो 27 आवाज ऐकू येतात. तुम्हाला किती ऐकू आले? ते लिहा. असं किमान तीन वेळा करा. नंतर खिडकीत जाण्याआधीच तुम्ही आवाजाचा वेध घेऊ शकाल.
18. आज दिवसभर बोलताना घरातल्या सर्वांनी ‘यमकोगिरी’ करायची आहे. काही बोलताना ‘यमक’ वापरायचं.. अर्थपूर्ण किंवा निरर्थक.. पण यमक हवेच! घरात होणारी दे धमाल अनुभवा. (उदा. आई मला पोळी, ती पण पुरणाची पोळी. पोळीवर तूप, खूप खूप)
19. आकाश कुठे संपतं आणि अंतरीक्ष कुठून सुरु होतं? हे शोधून काढा.
20. ससा का चालत नाही आणि झुरळ का मागे वळत नाही? हे शोधून काढा.
21. ‘दुपारी 12 वाजता सूर्य डोक्यावर येतो’ असं तुम्ही ऐकलं असेल. पण आपल्या काश्मिरमधे दुपारी 12 वाजता सूर्य डोक्यावर येतच नाही. तिथे सूर्य डोक्यावर कधी येत असेल की येतच नसेल? तुम्हाला काय वाटतं?
22. कणिक, रवा आणि मैदा हे गव्हापासूनच तयार करतात. तर या तिघांचे गुणधर्म एकच आहेत की वेगवेगळे? का? चला शोधा.
23. एक दिवस घरातला शिवणाचा डबा घेऊन ‘शिवाशिवी’ करा. बटण लावणे, हुक लावणे, शिवणे, टीप किंवा धावदोरा घालणे, टाका घालणे याचा अनुभव मोठ्या माणसांसोबत घ्या.
24. या सुटीत वेगवेगळ्या फळांच्या बिया जिथून मिळतील तिथून जमवा. साफ करुन ठेवा. त्याचे वर्गीकरण करा. पावसाळ्यात सहलीला जाल तेव्हा या बीया डोंगरावर, बागेत किंवा रस्त्याच्या बाजूला रुजवण्याचा प्रयत्न करा.
25. आपल्या परिसरात अंध, अपंग, कर्णबधिर, गतिमंद अशी काही खास मुले असतात. सुटीच्या दिवसातील काही दिवस त्यांच्यासाठी राखून ठेवा. त्यांच्याशी गप्पा मारा. त्यांना गोष्टीची पुस्तकं वाचून दाखवा. त्यांना बागेत फिरायला घेऊन जा. त्यांच्याशी खेळा. तुमच्या मदतीची नाही तर तुमच्या मैत्रीची त्यांना गरज आहे, हे लक्षात ठेवा. मला खात्री आहे त्यांच्या सहवासात तुम्हाला खूप नवीन गोष्टी कळतील.
26. ‘आई’ या शब्दासाठी किमान 39 भाषेतले शब्द शोधा. पाहून लिहा. यासाठी घरातल्यांची, शेजार्‍यांची तसेच गुगलबाबा, चॅटजिपीटी यांची मदत घ्या.
27. आता तुम्हाला वेगळ्या भाषेतले समानार्थी शब्द शोधण्याचा चांगला सराव झालाच आहे. आता तुम्ही तुमचे स्वत:चे नाव वेगवेगळ्या 13 भाषांत कसे लिहितात ते शोधा आणि पाहून लिहा. मग ते मित्र मैत्रिणिंना दाखवा.
28. प्रत्येक फळ कापण्याची पध्दत वेगळी असते आणि ती प्रयत्‍नपूर्वक शिकावी लागते. या सुटीत आंबा, कलींगड, पपनस, टरबूज, पपई, फणस, अननस अशी फळे वेगवेगळ्या पध्दतीने आवर्जून कापा आणि ‘कापण्यातली गोडी’ अनुभवा.
29. दूध गरम करणे, उकळणे, आटवणे, नासवणे, अती थंड करणे, विरजणे, पावडर करणे यांचे खूप फायदे आहेत ते कोणते? दूध वापरुन केलेल्या पदार्थाची एक रेसिपी सांगा पाहू.
30. हे वेगवेगळे 13 पदार्थ कशा-कशापासून तयार होतात : डोसा, इमरुती, केक, सोलकढी, उंधियो, सुतरफेणी, पेठा, बकलावा, संदेश, पास्ता, जॅम, बटरस्कॉच आईसक्रिम, मणगणे.
31. आईच्या आणि बाबांच्या मदतीने “आमच्या खास रेसीपी” असे तुमच्या कुटुंबाचे चमचमीत रेसिपी पुस्तक तयार करा. या पुस्तकातील पदार्थांचे फोटो, रेसीपी आणि पदार्थांची वर्णनं अशी लिहा की शेजार्‍यांच्या तोंडाला पाणी सुटलं पाहिजे. मग फोटो अपलोड करून त्याचे इ-बुक करा. ते सगळ्यांना सेंड करा. वाचणार्‍यांच्या जीभा खवळल्या पाहिजेत.
32. सेल्फी काढा पाच बोटांनी : एखाद्या दिवशी दुपारी जेवण झाल्यावर घरातल्या आरशासमोर खुर्ची घेऊन बसा. थोडावेळ निवांतपणे स्वत:ला पाहा. स्वत:कडे पाहा. मग आरशात पाहून स्वत:चेच मस्त चित्र काढा. चित्राखाली नाव न लिहिता ‘चित्रातील व्यक्ती’ तुमच्या घरातल्यांना, शेजारच्यांना किंवा तुमच्या मित्र मैत्रिणींना ओळखता येते का पाहा.
33. घराजवळील किराणामालाचे दुकान, औषधाचे दुकान, दवाखाना, डेअरी अशा कुठल्याही ठिकाणी दिवसांतून एक तास मदत करण्यासाठी जाता येईल. यासाठी घरातील मोठ्या माणसांच्या मदतीने प्रयत्न करा. खूप वेगळं पाहण्याचा आणि शिकण्याचा जाणीवपूर्वक अनुभव घ्याच.
34. आठवड्यातून एक दिवस किमान एक वेळ तरी आईसोबत स्वयंपाक घरात काम करायचेच आहे. मग होणार्‍या गमती आम्हाला कळवायच्या आहेत.
35. रोज घरासमोर वेगळे सुशोभन. सुशोभन करण्यासाठी टाकाऊ वस्तूंचाच वापर करा. सुशोभन करण्याच्या विविध पध्दती आहेत. घरासमोर एखाद्या फरशीवर किंवा मातीत कुठलेही एक चित्र काढा / आकृती काढा / ठिपक्यांची रांगोळी काढा व त्यात रंग न भरता त्यात टाकाऊ वस्तूंचा उपयोग करा. उदा. बांगड्यांच्या काचा, फळांच्या साली, रंगीत कागदांचे तुकडे, निर्माल्य, रानटी फुले, सुक्या फुलांचा चुरा, गवत, बीया, रंगीबेरंगी चिंध्या, शेंगांची टरफले, प्लास्टीकचे तुकडे, चहाचा चोथा इ. हे फोटो आम्हाला इ-मेलने पाठवा.
36. विज्ञानाचे सोपे प्रयोग समजावून सांगणारी अनेक पुस्तके आता बाजारात किंवा वाचनालयात उपलब्ध आहेत. ती मिळवा. किंवा नेटवर www.arvindguptatoys.com ही साइट पाहा. इथे विज्ञानाचे हजारो प्रयोग आहेत. हे सोपे प्रयोग स्वत:हून करा. त्यातील मजा अनुभवा.
37. ज्या दुकानात पंखा, इस्त्री, मिक्सर दुरुस्त करतात अशा दुकानात जा. दुकानदाराच्या परवानगीने दुकानात सुरू असणार्‍या कामाचे ‘शांतपणे’ निरीक्षण करा. मग दुकानदाराच्या सोयीच्या वेळात त्यांची परवानगी घेऊन त्यांना प्रश्न विचारून नवीन गोष्टी शिकून घ्या.
38. तुमच्या जवळच्या मित्रांना एका संध्याकाळी घरी बोलवा. कुणी काय करायचे याचे नियोजन करुन, सर्वांनी मिळून चटकदार ओली भेळ करा आणि तुमच्या पालकांना खिलवा. ही ‘खिलवा खिलवी’ मग सर्वच मित्रांच्या घरी करा.
39. गाजर, काकडी, मुळा, टॉमेटो, बीट किंवा कोबी यांची कोशींबीर करणं तुम्हाला सहज जमू शकतं. आठवड्यातून दोनदा अवश्य करा. घरातलेच काय शेजारी पण आनंदाने खातील.
खरं म्हणजे तुम्हाला रोज एक गोष्ट करता यावी, असा विचार करून मी तुम्हाला 52 गोष्टी सांगणार होतो. पण मी अचानक विचार बदलला. याची दोन कारणं आहेत. एक म्हणजे, या जरी 39 गोष्टी असल्या तरी त्या काही रोज फक्त एकच करायच्या गोष्टी नाहीत. यासाठी नक्कीच तुम्हाला जास्ती दिवस लागतील. आणि दुसरं म्हणजे सगळ्या गोष्टी मीच का सांगाव्यात? ‘तुम्ही सर्जनशील आहात’ यावर माझा पूर्ण विश्वास आहे. तुम्ही आणखी भन्नाट गोष्टी शोधून काढा. नवनवीन गोष्टी करुन पाहा, शिका आणि एनजॉय करा… आणि हे सारं मला ही कळवा.
मी तुमच्या ‘सर्जनशील एनजॉयमेंट’ पत्रांची वाट पाहतोय.
……………………………………………………………………………..
– राजीव तांबे
– rajcopper@gmail.com
arvindguptatoys.com
ArvindGuptaToys Books Gallery
ArvindGuptaToys.com. Gallery of Books And Toys courtesy Arvind Gupta the Toy Maker. Have fun and learn through Toys and Books. Page by Samir Dhurde
डाॅ.स्वाती गानू टोकेकर
मुलांचं पूर्ण दिवसाचं गच्च वेळापत्रक पाहिलं की साडेचार तास शाळा,येण्याजाण्यासाठी अर्धा ते एक तास, ट्यूशन किंवा क्लासचे दोन तास असे किमान सात ते नऊ तास मुलं अभ्यास नामक गोष्टीसाठी मुलं गुंतलेली असतात. उरलेल्या वेळेत होमवर्क, असाईनमेन्ट, प्रोजेक्ट पूर्ण करतात.सेल्फ स्टडी करता वेळही नसतो आणि एनर्जीही नसते.इच्छा तर मुळीच नसते पण अभ्यास तर करावाच लागतो.परीक्षा जवळ आली की पालकांकडूनही प्रेशर यायला सुरुवात होते.मुलांमध्ये स्थिरता कमी असल्याने बैठक फार तर अर्ध्या तासाची असते.मुलं कंटाळतात म्हणून अभ्यास करण्याचे हे टेक्निक वापरून पहा.
●या टेक्निकला PORODOMO म्हणतात.
●Francesco Cirilo या व्यावसायिकाने 1980 च्या उत्तरार्धात हे टेक्निक वापरलं.तो टायमर म्हणून टोमॅटोच्या आकाराचे घड्याळ वापरायचा.इटालियन भाषेत टोमॅटोला Pomodoro म्हणतात. म्हणून या टेक्निकचं नाव Pomodoro पडलं.
राष्ट्रपती हे देशाचे प्रथम नागरिक असतात तर सामान्य व्यक्ती 27 वा नागरिक असतो बाकी 26 नागरिक कोण ? ते पहा
नागरिक (01) – राष्ट्रपती, ज्या आता द्रौपदी मुर्मू असतील.द्वितीय नागरिक (02) – उपराष्ट्रपती
तृतीय नागरिक (03)- पंतप्रधान, नरेंद्र मोदी हे या स्थानावर आहेत.
चौथे नागरिक (04)- (संबंधित राज्यांचे) राज्यपाल
पाचवे नागरिक (05) – देशाचे माजी राष्ट्रपती. ( सध्या या स्थानावर माजी राष्ट्रपती प्रतिभा पाटील आहे. रामनाथ कोविंद निवृत्त झाल्यानंतर ते 5व्या क्रमांकाचे नागरिक बनतील.)
पाचवे नागरिक (A) (05A) – देशाचे उप पंतप्रधान
लंडनची एक शाळा त्यांच्या ३ ते ६ वर्षांच्या मुलांना फ्रेंच संस्कृतीचा परिचय करुन देण्याचे ठरवते. त्यासाठी उत्साही शिक्षिका इलान क्रोथर्स जोमाने कामाला लागते. फ्रेंच संस्कृतीच्या परिचयासाठी शाळेत एक आठवडा निश्चित केला जातो. साहित्याचा अभ्यास म्हणून जगप्रसिध्द सिंड्रेलाची गोष्ट नाट्यरुपात सादर केली जाते. फ्रेंच गणितासाठी साप-शिडी, दान आणि जोडून चित्र तयार करण्याचा उपयोग केला जातो. फ्रेंच चलन समजण्यासाठी दुकान जत्रा भरविण्यात येते. भूगोलात फ्रान्सचा नकाशा, तेथील भौगोलिक परिस्थिती, लोकांची राहणी व वेषभूषेचा अभ्यास केला जातो. इतिहासात नेपोलियनचा अभ्यास केला जातो तर हस्तकला म्हणून नेपोलियनच्या टोप्या बनविण्यात येतात. कला म्हणून मॉनेटच्या चित्रांचा अभ्यास आणि शेवटी पाककलेत फ्रेंच चॉकलेट तयार करण्यात येते. चाकोरीत शिक्षण घेतलेल्या तुम्हाआम्हाला हे कदाचित
प्रत्येक मुलाची शिकण्याची एक स्टाईल असते. एकूण सात स्टाईल असतात.पहा तरी तुमचे मूल शिकते तरी कसे?
डाॅ.स्वाती विनय गानू
आपल्या शिक्षण व्यवस्थेत आणि समाजातही मुलांची हुशारी ही त्यांचा अभ्यास आणि परीक्षेतील पर्सेंटेज किंवा ग्रेडस वर ठरवली जाते.जेव्हा मोठी माणसं मुलांनी अभ्यास करावा अशी अपेक्षा त्यांच्याकडून करतात तेव्हा अभ्यास कसा कर हे सांगितलं जात नाही.धड्याखाली दिलेली प्रश्नोत्तरं पाठ करुन परीक्षेत लिहिणे हाच मुलांना अभ्यास वाटतो यात त्यांची काय चूक आहे?खरं म्हणजे तुम्हाला तुमच्या मुलांचा शिकण्याचा(style) प्रकार कोणता आहे हे शोधून काढता येऊ शकतं.
आपलं मूल कसं शिकतं?
1)निरीक्षण (Observation)
2)ऐकणे(Listening)
3)शोध घेणे(exploring)
4)प्रयोग करुन पाहणे(Experimenting)
5)प्रश्न विचारणे(Asking questions)
यापैकी तुमचं मूल कोणत्या कौशल्यांचा उपयोग शिकताना करतं यावर लक्ष द्या.
मुलांनी शिकण्यामध्ये रस घेणं,त्यातून प्रेरणा घेणं आणि त्यात गुंग होणं हे खूप महत्त्वाचं आहे.
मुलं शिकतात ती या माध्यमातून
●मेंदू (brain)
●मन (mind)
●अनुभव (experience)
●शाळा (school)
●संवेदना (senses)
मुलं वेगवेगळ्या अशा ७ प्रकारांनी शिकतात.
1)दृक (visual) पाहून शिकणं
काही मुलं समोरच्याच्या चेह-यावरील हावभाव आणि देहबोली बघून शिकतात.डेमाॅन्स्ट्रेशन आणि डिसक्रिप्शन मधून शिकतात.त्यातून ते कल्पना करतात .स्वतःची अशी समज तयार करतात.
2)लक्ष देऊन ऐकणे (Listening) ऐकून शिकणं.
ह्या पद्धतीने शिकणारी मुलं डिस्कशनमध्ये,चर्चेमध्ये भाग घेतात. ते वर्बल म्हणजेच मौखिक पद्धतीने शिकतात.
3)स्पर्श (Tactile)touch) स्पर्श करुन शिकणं.
ही मुलं प्रोजेक्ट (प्रकल्प)ॲक्टिव्हिटी करण्यात रस घेतात.या पद्धतीने शिकायला म्हणजेच स्पर्श ज्ञान ह्या माध्यमातून शिकायला काही मुलांना आवडतं.ह्या मुलांना डुडलिंग,ड्राॅईंग करुन शिकणं इंटरेस्टिंग वाटतं.
4)हालचाल(Kinesthetic) हालचाल करुन शिकणं.
जेव्हा मुलांना स्नायू आणि शरीराच्या इतर अवयवांच्या मदतीने शिकायला आवडतं तेव्हा ते या लर्निग स्टाईलने शिकतात.अशी मुलं फार काळ एकाजागी बसून राहू शकत नाहीत.त्यांच्या शिकण्यात फिजिकल सेन्सेशन महत्वाचं असतं.त्यांना more Kinesthetic म्हणतात.
तुम्ही जर लक्ष ठेवलंत तर आपलं मूल कोणत्या पद्धतीने शिकण्यास उत्सुक असतं.कोणती लर्निग स्टाईल त्याला आवडते हे कळतं.त्याच्याॲक्शन,आवडीनिवडी,
प्रेफरन्स बाबत जागरुक राहिलात तसंच तो त्याला मिळालेली माहिती प्रोसेस करताना,तिचा अर्थ लावताना वरच्यापैकी कोणत्या लर्निग स्टाईलचा उपयोग करतो हे पाहणंही इंटरेस्टिंग असतं.
लक्षात ठेवण्याजोगं –
○मुलांमध्ये काय कमी आहे हे पाहताना त्यांची बलस्थानं,आवडत्या गोष्टींवर पण लक्ष केंद्रित करता येतं.
○थोडं हेही पहा की तिला कोणती खेळणी खेळायला आवडतं?कोणत्या प्रकारच्या ॲक्टिव्हिटीज आवडतात? शांततेने करण्याच्या की गोंधळ घालण्याच्या?
○त्याला चित्रं काढायला आवडतं की पुस्तकं वाचायला?एखादी गोष्ट तोंडी सांगायला आवडतं की प्रत्यक्ष कृती करुन दाखवायला?ती ॲक्टिव्ह आहे का? अधिकाधिक ॲक्टिव्हिटीज मध्ये भाग घेते का?
एकदा का मुलांची शिकण्याची पद्धत (learning style) कळली की तुम्ही त्यांना मदत करु शकता.कारण मुलांवर सगळ्यात जास्त प्रभाव पालकांचाच असतो.
त्यांना ॲक्टिव्हिटी करण्यासाठी भरपूर वेळ द्या.
अधिकाधिक अनुभव घेऊ द्या.
वास्तव ,खरे अशा जगण्यातल्या प्रश्नांना तोंड देऊ द्या.
जगण्याचा खरा अर्थ कळू द्या.
ह्या लर्निग स्टाईल बद्दल कळल्यानंतर त्या पद्धतीचे अनुभव जास्त द्या.आणि परीक्षेसाठी तयार करताना अभ्यास म्हणजे प्रॅक्टिस असते म्हणूनच अभ्यासाचे ठसे दीर्घ काळ टिकावेत यासाठी परीक्षेकरताच्या अभ्यासाकरता कशी तयारी करुन घ्यायची तर
साधारणपणे कोणत्या विषयाचा कोणता धडा सुरु आहे हे मुलांना माहीत असतं.त्या धडयाचे मोठ्याने वाचन घरी करणे.
वर्गात तो भाग शिकवला जातो तेव्हा तो आधीच वाचला असल्याने समजायला सोपं जातं
घरी आल्यावर पुन्हा त्या भागाचे मूकवाचन करणं.त्याने ठसे अधिक स्पष्ट होतात.
नोट्स काढणं
वाचनानंतर पेपर पॅटर्ननुसार वस्तुनिष्ठ, वर्णनात्मक, आकृत्या,गणितीय प्रश्न असे प्रश्न संच मुलांकडून तयार करुन घेणं.याचा फायदा नक्कीच होतो.
शिक्षणात असं म्हटलं जातं की
मी ऐकलं मी विसरलो,
मी वाचलं माझ्या लक्षात राहिलं,
मी लिहिलं मला समजलं.
हेच मुलांच्या यशाचं खरं गमक आहे.
15 वर्षांच्या नेहाच्या दप्तरात तिच्या बाबांना एका मुलाचे प्रेम पत्र सापडते.. नेहाचे बाबा अत्यंत काळजीत.. त्या अवस्थेत ती चिठ्ठी ते नेहाच्या आईला दाखवितात.. आई थोडी गंभीर होते परंतु ही चिठ्ठी आपल्याला सापडली आहे हे नेहाला न कळून देण्याबाबत व तिच्याशी रोजच्या प्रमाणे वागण्याबद्दल नेहाच्या बाबांना विनंती करते… दुसऱ्या दिवशी सकाळी, आई नेहाला आवडणाऱ्या गरमा गरम पोह्यांची डिश घेऊन तिच्या खोलीत जाते.
अभ्यास करत बसलेल्या नेहाला म्हणते; नेहा अभ्यास जरा बाजूला ठेव बरं आणि हे गरमगरम पोहे खात माझ्याशी मस्त गप्पा मार. नेहाशी गप्पा मारता मारता आई म्हणते. अगं नेहा; आता आपण दोघी मैत्रिणी झालोत. नेहा थोडी बावचळते. अगं तू मोठी झालीस ना आता.आज तुझी आई म्हणून नाही तर एक मैत्रीण म्हणून मला तुझ्याशी काही बोलायचं आहे. नेहाच्या चेहऱ्यावर थोडे प्रश्‍नार्थक भाव उमटतात.
“नेहा, ज्याप्रमाणे शरीरात बदल व्हायला सुरुवात होते त्याचप्रमाणे मानसिक आणि भावनिक बदलही सुरु होतात. छोट्याछोट्या गोष्टींचा राग यायला लागतो, आपली चीडचीड वाढते, कधी कधी खूप उदास वाटतं, एकटं वाटतं आणि खूप रडू येतं तर कधी कारण नसतानाही उगीच हसू येतं, आणि हो कधी कधी माझा आणि बाबाचाही राग येऊ शकतो हं तुला.. या सगळ्या बदलांबरोबरच वयात येताना अजून एक निसर्गतः मोठा बदल आपल्यात होत असतो तो म्हणजे आपल्याला विरुद्ध लिंगी व्यक्तींबद्दल आकर्षण वाटू लागतं; एखादी व्यक्ती इतकी आवडू लागते की आपण त्या आकर्षणलाच प्रेम समजून बसतो, पण बाळा या वयात जे होतं ते आकर्षण असतं.. प्रेम नसतं.. जसं एखाद्या मॉल मध्ये गेल्यावर आपल्याला चटकिनी एखादा ड्रेस आवडून जातो अगदी त्याचप्रमाणे एखादा मुलगा या वयातील मुलींना आवडू शकतो.
कोणाला त्याचं दिसणं, आवाज, डोळे तर कोणाला त्याची स्टाईल, त्याचं बोलणं आवडतं आणि मुलांच्या बाबतीतही अगदी असंच होतं असतं. थोडक्‍यात हे बाह्य आकर्षण असतं. या वयातील मुलामुलींचं शरीर व मन अजून परिपक्व झालेलं नसतं. कोणावर प्रेम करण्याइतकी प्रगल्भता अजून त्यांच्यात आलेली नसते. आज एक, तर उद्या कोणी दुसरीच व्यक्ती आवडू लागते.. या वयात मनही थोडं अस्थिर आणि चंचल झालेलं असतं.. कोणत्या गोष्टीला किती महत्व द्यावं तेच कळत नसतं.
थोडक्‍यात सांगायचं तर; जसं जेवणाच्या ताटात विविध पदार्थांचा समावेश असतो; अगदी तसंच आपलं आयुष्य म्हणजे जेवणाचं ताट आणि त्यातील पदार्थ म्हणजे आपले आई-वडील, नातेवाईक, मित्र मैत्रिणी, शाळा, आपल्याला प्रिय असणारी व्यक्ती, हे सगळे! हे सर्व आपल्या आयुष्याचा एक भाग आहेत ते म्हणजे आयुष्य नाही. परंतु ज्यावेळी आपण कोणा एका व्यक्तीलाच आयुष्य समजायला लागतो त्यावेळी अडचण निर्माण होते.
हे वय खूप नाजूक असतं गं बाळा. सगळं जग या वयात सुंदर दिसत असतं पण त्या सुंदरतेमागचं भयाण रूप मात्र दिसत नसतं.. या साठी सतत सावधान राहून या वयातील मुलांनी प्रवास केला पाहिजे, आकर्षणचा कितीही मोठा खड्डा या प्रवासात आला तरी तो चुकवून पुढे जाणंच फायद्याचं असतं. आकर्षणात अडकणं हा आपल्या ध्येयामधील खूप मोठा अडथळा असतो.
तो अडथळा आपल्या मार्गात येऊ नं देता आपण मार्गक्रमण करणं गरजेचं असतं. आपल्या आईचं हे सगळं बोलणं ऐकून नेहाला रडू अवरत नाही. ती उठून आईला कडकडून मीठी मारते आणि आतून आपल्या दप्तरातून ती चिठ्ठी आणून आईला दाखवत म्हणते; आई मी ही या खड्ड्यात पडणार होते गं; पण तू वाचवलंस मला.. आता कितीही मोठे खड्डे आले तरी मी ते सहज पार करू शकेन ही आता खात्री वाटते कारण आता या प्रवासात मी एकटी नाही तू ही आहेस माझ्याबरोबर..आई ही तिला जवळ घेऊन; आपण तिच्या बरोबर असल्याचा विश्वास तिला स्पर्शाने देते.
वयात आलेल्या प्रत्येक मुलांच्या पालकांचा त्यांच्याशी अत्यंत मोकळेपणाचा संवाद असणे गरजेचे असते.. या संवादाच्या अभावामुळेच बहुतांशी वयात आलेली मुले ही चुकीच्या दिशेने वाहवत जाण्याची शक्‍यता असते.. अनेक शंका, उत्सुकता यांनी त्यांना घेरून टाकलेले असते त्यामुळे त्यांच्या शकांचे निरसन व दमन झालेल्या उत्सुकतांचे शमन हे पालकांमार्फत योग्य पद्धतीने झाल्यास मुले त्यांचा टीन एजमधील प्रवास नक्कीच हसत खेळत पार करू शकतील..
