Back to Top

Category: विविध उपक्रम

varioius activities for kids

मुलाच्या भावनिक विकासात पालक व शिक्षकाची भूमिका

मुलाच्या जीवनात भावनिक विकासाला अत्यंत महत्त्व आहे. भावनिक विकास म्हणजे व्यक्तीला स्वतःच्या भावना समजणे, त्या योग्य प्रकारे व्यक्त करणे, तसेच इतरांच्या भावना ओळखणे व त्यांना प्रतिसाद देणे. हा विकास मुलाला मजबूत, संवेदनशील आणि समतोल व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी महत्त्वाचा असतो. यामध्ये पालक व शिक्षक यांची भूमिका अनन्यसाधारण आहे.

भावनिक विकास केवळ व्यक्तीच्या मानसिक आरोग्यासाठीच नव्हे, तर त्याच्या सामाजिक आणि शैक्षणिक यशासाठीही महत्त्वाचा असतो. एक भावनिकदृष्ट्या स्थिर व्यक्ती इतरांशी चांगले संबंध प्रस्थापित करू शकते, तणावपूर्ण परिस्थितीचे योग्य व्यवस्थापन करू शकते, आणि आपल्या निर्णयांमध्ये समतोल राखू शकते. बालपणात हा विकास योग्य प्रकारे घडल्यास मूल आत्मविश्वासाने भरलेले, सकारात्मक दृष्टिकोन असलेले आणि आव्हानांचा सामना करण्यास सक्षम होते.

भावनिक विकासाचे महत्त्व

पालकांची भूमिका

१. प्रेम आणि पाठिंबा

मुलांच्या भावनिक विकासासाठी पालकांचा प्रेमळ व आपुलकीचा दृष्टिकोन अत्यंत महत्त्वाचा आहे. जेव्हा मुलांना पालकांकडून प्रेम, आधार आणि सुरक्षितता मिळते, तेव्हा त्यांच्या मनात आत्मविश्वास निर्माण होतो. पालकांनी मुलांच्या भावना समजून घेतल्या पाहिजेत, तसेच त्यांच्या प्रत्येक भावनिक गरजेला प्रतिसाद दिला पाहिजे.

पालकांनी मुलांशी सकारात्मक संवाद साधण्यावर भर दिला पाहिजे. पालकांनी मुलांच्या बोलण्याला महत्त्व दिल्यास, मूल आपले विचार व भावना मोकळेपणाने व्यक्त करू शकते. अशा संवादामुळे मुलामध्ये आत्म-सन्मान वाढतो.

२. सकारात्मक संवाद

३. कठोर शिस्तीचा टाळावा

अत्यंत कठोर किंवा कडक वागणूक मुलांच्या भावनिक विकासावर विपरीत परिणाम करू शकते. अशा वागणुकीमुळे मूल भयभीत होते, तसेच ते आपल्या भावनांना व्यक्त करण्यात मागे राहते. याउलट, संयमाने व समजुतीने वागल्यास मूल पालकांकडे विश्वासाने पाहते.

४. उदाहरणाद्वारे शिकवणे

मुलं आपली जास्तीत जास्त शिकवणूक पालकांकडून अनुकरणाद्वारे घेतात. त्यामुळे पालकांनी त्यांच्या स्वतःच्या भावना व्यक्त करताना समतोल आणि सकारात्मक दृष्टिकोन दाखवला पाहिजे. जसे की, ताणतणावावर मात करण्याचे योग्य मार्ग दाखवणे, संयम बाळगणे, आणि इतरांशी चांगल्या पद्धतीने संवाद साधणे.

५. भावनिक सुरक्षितता

भावनिक सुरक्षितता मुलांच्या भावनिक विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. पालकांनी मुलांच्या भावनांना अवास्तव ठरवण्याऐवजी त्यांचा आदर करायला शिकवले पाहिजे. उदाहरणार्थ, मूल दुःखी असल्यास त्याची भावना मान्य करणे आणि त्याला त्यातून सावरायला मदत करणे, हे पालकांचे कर्तव्य आहे.

शिक्षकांची भूमिका

१. सखोल निरीक्षण व समज

शिक्षक मुलांसोबत दररोज बराच वेळ घालवत असल्यामुळे, त्यांच्या भावनिक स्थितीचे निरीक्षण करण्याची आणि योग्य वेळी हस्तक्षेप करण्याची जबाबदारी शिक्षकांवर असते. मूल जर तणावग्रस्त, भयभीत किंवा गोंधळलेले वाटत असेल, तर शिक्षकांनी त्यांना प्रेमळ मार्गदर्शन करावे.

२. सकारात्मक वर्ग वातावरण

शिक्षकांनी वर्गात सकारात्मक आणि अनुकूल वातावरण तयार करणे गरजेचे आहे. जर मुलांना वर्गात आदर, सहकार्य आणि सुरक्षिततेची भावना मिळाली, तर ते अधिक आत्मविश्वासाने शिकू शकतात आणि त्यांच्या भावनिक गरजा पूर्ण करू शकतात.

३. भावनांची ओळख व व्यवस्थापन शिकवणे

शिक्षकांनी मुलांना त्यांच्या भावनांची ओळख करून देणे आणि त्या योग्य प्रकारे व्यक्त करण्याचे शिक्षण द्यावे. उदाहरणार्थ, राग, दुःख किंवा तणाव यासारख्या भावनांवर सकारात्मक नियंत्रण ठेवण्यासाठी शिक्षक मार्गदर्शन करू शकतात.

४. प्रोत्साहन देणे

शिक्षकांनी मुलांच्या लहान-मोठ्या यशाला दाद देणे, त्यांना प्रोत्साहन देणे, आणि त्यांचा आत्मविश्वास वाढवणे गरजेचे आहे. हे मुलांच्या भावनिक विकासासाठी महत्त्वाचे आहे.

५. सर्वसमावेशकता

शिक्षकांनी मुलांच्या वैविध्यपूर्ण पार्श्वभूमी, संस्कृती आणि भावना यांचा आदर करायला शिकवले पाहिजे. असे केल्याने मुलांमध्ये परस्पर समज आणि सहिष्णुता वाढते.

६. वर्तनावर लक्ष ठेवणे

शिक्षकांनी मुलांच्या वर्तनातून त्यांच्या भावनिक अवस्थेची माहिती घेऊन त्यानुसार उपाययोजना करावी. उदाहरणार्थ, जर मूल वर्गात एकटे राहत असेल, इतरांशी कमी संवाद साधत असेल, तर शिक्षकांनी त्याला मदत करावी.

पालक आणि शिक्षक यांची संयुक्त भूमिका

१. संवादाचा दुवा

पालक आणि शिक्षकांनी परस्पर संवाद वाढवला पाहिजे, जेणेकरून मुलाच्या भावनिक स्थितीची संपूर्ण माहिती मिळेल. पालकांच्या घरी असताना मुलांच्या भावना कशा प्रकारे व्यक्त होतात आणि शाळेत त्या कशा दिसतात, याबद्दल दोघांनी एकत्रित चर्चा करावी.

२. समन्वय साधणे

मुलाच्या विकासासाठी पालक व शिक्षक यांनी एकत्रित धोरण आखले पाहिजे. उदाहरणार्थ, जर मुलामध्ये राग नियंत्रणाचा अभाव दिसत असेल, तर पालक व शिक्षकांनी एकत्रितपणे त्यावर उपाययोजना आखाव्या.

३. समतोल विकासासाठी प्रयत्न

शाळा आणि घर यामध्ये मुलांच्या भावनिक विकासासाठी सुसंगत आणि पूरक वातावरण तयार करणे महत्त्वाचे आहे. उदा., मुलाने घरात शिकलेल्या सकारात्मक वागणुकीला शाळेतही प्रोत्साहन मिळाले पाहिजे.

४. तणाव व्यवस्थापन

शिक्षण आणि दैनंदिन जीवनातील तणावामुळे मुलांवर होणाऱ्या भावनिक ताणाला ओळखून पालक आणि शिक्षकांनी त्यांना योग्य पद्धतीने मार्गदर्शन करावे.

मुलांच्या भावनिक विकासासाठी काही उपाय

१. योग व ध्यान

योग आणि ध्यान हे मुलांच्या भावनिक विकासासाठी प्रभावी ठरू शकतात. पालक आणि शिक्षकांनी याचा समावेश मुलांच्या दिनक्रमात करावा.

२. खेळ आणि गटक्रिया

सामाजिक खेळ आणि गटक्रिया मुलांच्या सहकार्य भावना व इतरांच्या भावना समजून घेण्याच्या क्षमतेला चालना देतात.

३. सर्जनशीलता आणि अभिव्यक्ती

मुलांना कला, संगीत, नाट्य अशा सर्जनशील क्रियांद्वारे त्यांच्या भावनांना अभिव्यक्त करण्याची संधी देणे महत्त्वाचे आहे.

मुलांच्या भावनिक विकासात पालक व शिक्षक हे दोन आधारस्तंभ आहेत. पालकांनी प्रेम, आधार, आणि सकारात्मक दृष्टिकोन देऊन घरातील वातावरण आश्वासक बनवावे, तर शिक्षकांनी शाळेतील वातावरण सुरक्षित व प्रोत्साहक ठेवावे. पालक व शिक्षक यांचे एकत्रित प्रयत्न मुलांच्या भावनिक समृद्धीसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरतात. त्यामुळेच, भावनिक दृष्टिकोनातून समतोल व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी पालक व शिक्षकांनी आपापली जबाबदारी जागरूकतेने पार पाडली पाहिजे.

View insights

454 post reach

All reactions:

2शिरीष पडवळ and Kishor Kathole

मुलांनी सुटीत करायलाच हव्यात या गमती जमती

मुलांनी सुटीत करायलाच हव्यात
या गमती जमती

01. आपल्या परिसरात अंध, अपंग, कर्णबधिर, गतिमंद अशी काही खास मुले असतात. सुटीच्या दिवसातील काही दिवस त्यांच्यासाठी राखून ठेवा. त्यांच्याशी गप्पा मारा. त्यांना गोष्टीची पुस्तकं वाचून दाखवा. त्यांना बागेत फिरायला घेऊन जा. त्यांच्याशी खेळा. तुमच्या मदतीची नाही तर तुमच्या मैत्रीची त्यांना गरज आहे, हे लक्षात ठेवा. मला खात्री आहे त्यांच्या सहवासात तुम्हाला खूप नवीन गोष्टी कळतील.

Read more

सुट्टीतील उद्योग#ट्रॅक्टर ची ट्रॉली रंगविणे.

.
#corona# quarantine# stay home stay safe# वेळेचा सदुपयोग#learn by fun#हसत खेळत शिक्षण

गावाकडे सुट्टीला आल्यानंतर दिवसभर कामे केल्यानंतर वेगळे काहीतरी करु, म्हणून घर स्वच्छ करताना चार वर्षांपूर्वी ट्रॅक्टर ची ट्रॉली रंगविण्यासाठी आणलेले रंग पाहिले .आणि अापण ट्रॉली ल रंग देऊ असे ठरवले पण कधीच असा रंग

Read more

पारंपरिक वाणांची बीज बँक

पारंपरिक वाणांची बीज बँक 🌱
वेगवेगळय़ा हंगामांतील विविध पारंपरिक पिकांच्या निरोगी आणि सर्वोत्तम बिया गोळा करून त्या बांबूच्या टोपल्यांमध्ये अथवा मातीच्या भांडय़ांत र्निजतुकीकरण करून साठवून ठेवल्या जातात, या संचयाला बीज बँक असे म्हणतात. ही पद्धत इतर अनेक संस्थांबरोबरच ‘बायफ’नेही ग्रामीण भागात मोठय़ा प्रमाणावर विकसित केली आहे. यामध्ये स्त्रियांचा फार मोठा वाटा आहे.

Read more

‘modern’ kids

Have we failed in bringing up.our ‘modern’ kids?

A very distressed neighbour shared that he had driven home after a long day at work. As he entered, he saw his wife in bed with fever. She had laid out his dinner on a tray.

Everything was there just as he wanted it. The dal, vegetables, salad, green chutney, papad and pickles… ”How caring,” he thought, “Even when she is unwell, she finds the strength to do everything for me.”

Read more

#मुलांचा अभ्यास

#मुलांचा अभ्यास

ही लेखमाला लिहीत असताना या संदर्भात च एक सुंदर अनुवादित कविता वाचनात आली.आज आपण सर्व पालक ती समजून उमजून घेऊ आणि आचरणात आणण्यासाठी प्रयत्नशील राहू.

शिकवा मुलांना

अगोदर शिकवा मुलांना सांजा, मैदा आणि पिठातला फरक ओळखायला.

शिकवा त्यांना मूग, मसूर, उडीद, हरभरा आणि तूर ओळखायला.

अगोदर शिकवा मुलांना लोणी, तूप, पनीर आणि चीज यांमधला फरक ओळखायला
आणि त्यांना तयार करायलाही.

Read more

मुलांचे ऑनलाईन वाचन

मुलांचे ऑनलाईन वाचन
Online Readingमंगोलियात वीस मुलांचा वर्ग असतो. त्यात एकवीसावा मुलगा नवीन येतो, त्याला बसायला बाक नसतो म्हणून खाली चटईवर बसून गणित शिकतो. बाई विचारतात, “किती अधिक किती चार होतात ?” आदल्या दिवशीच शिकविल्यामुळे मुले एक सुरात उत्तर देतात “३+१”. एकवीसावा मुलगा उत्तरतो,”२+२ चार होतात”.

एकदा चित्रकला स्पर्धेत, वर्गातली वीसही मुलं पक्षांची, फुलांची, प्राण्यांची चित्र काढतात. एकवीसावा मुलगा मात्र त्याचे स्वत:चे चित्र ‘मॉन्सटरशी’ हात मिळवतांना काढतो. दोघांनी शस्त्र खाली टाकलेली असतात आणि खाली लिहीलेले असत ‘युध्द वाईट असते’. प्रसंग महत्त्वाचे नाही तर महत्त्वाचे आहे एकवीसाव्या मुलाचे वेगळे विचार करणे, प्रत्येक गोष्टीकडे वेगळ्या दृष्टिने बघणे. ही गोष्ट मंगोलियन भाषेत असून सुध्दा चित्रांच्या सहाय्याने मला सहज वाचता आली.

Read more

Vigyan Ashram

Greetings from Vigyan Ashram ! We are organizing an ‘Open House Exhibition’ of all innovative projects, technical achievements, and educational programs on 30th July 2022 at Pabal on the occasion of 19th anniversary of Dr.S.S.Kalbag (founder of Vigyan Ashram).
Following will be major attractions :
i) Technology projects on digital fabrication, fab labs, automation, bio technology and renewable energy besides agriculture machinery and tools.
ii) IBT School projects and their stalls

Read more

प्रक्रिया # ५

प्रक्रिया # ५

भूगोल शिकवायला सुरुवात केली की कुठे कुठे जातो, कुठल्या विषयांना स्पर्श करतो ह्याला काही बंधनच नसतं.

फेब्रुवारी-मार्च २०२२ च्या संदर्भ अंकातील मोबी-डक गोष्ट वाचली, जगाचा नकाशा समोर ठेवून. चीनहून एक मालवाहू जहाज अमेरिकेकडे २८८०० खेळणी घेऊन जात होते. पिवळी बदके, निळी कासवे, हिरवे बेडूक, अशी ती प्लॅस्टिकची bath toys होती, म्हणजे bath टब मध्ये पाण्यावर तरंगणारी खेळणी.

उत्तर पॅसिफिक महासागरात अचानक वादळ झालं आणि काही जहाजे बुडली. ह्या खेळणी घेऊन जाणाऱ्या जहाजालाही जलसमाधी मिळाली. २८,८०० खेळणी महासागरात पसरली.

Read more

प्रक्रिया # ४

प्रक्रिया # ४
निसर्गात सगळ्या गोष्टी एकमेकांशी जोडलेल्या आहेत. हे नुसतं न सांगता ‘Web of Life’ ह्या खेळातून प्रत्यक्ष बघता येतं. आज तो खेळ खेळलो.

हा खेळ धर्मराजने मला शिकवला होता. एका वर्कशॉपमध्ये मागे हा खेळ मी घेतला होता. जुईली त्यावेळी बरोबर होती. वर्कशॉपनंतर ती माझी कार्डस घेऊन गेली आणि त्यात सुधारणा करून मला सेट आणून दिला.

Read more