Category: Uncategorized

शिक्षणाच सार्वत्रिकीकरण

सार्वत्रिकीकरण याचा शाब्दिक अर्थ आहे – "शिक्षण अनिवार्य करणे आणि एका विशिष्ट पातळीपर्यंतच्या सर्व लोकांना
मुक्तपणे उपलब्ध करणे." शिक्षणाच्या सार्वत्रिकीकरणाची संकल्पना भारतात प्राचीन काळापासून विकसित झाली आहे
(१) जे. पी. नायक यांच्या मते – “शिक्षण हे सामाजिक परिवर्तनाचे एक सशक्त माध्यम बनवण्याची आणि त्याला राष्ट्रीय
विकासाशी जोडण्याची गरज आहे. दारिद्र्यरेषेखालील जीवन जगणाऱ्या भारतातील सामान्य माणसाच्या त्या वर्गाकडे
शिक्षणाकडे लक्ष दिले पाहिजे, जेणेकरून त्यांच्यामध्ये आत्मभान जागृत होऊन त्यांच्या उत्पादक क्षमतेचा विकास करून
त्यांना या कार्यात प्रभावीपणे सहभागी होता येईल. राष्ट्र उभारणी करा. Continue Reading

अनौपचारिक शिक्षण (Informal Education) link

अनौपचारिक शिक्षण (Informal Education)
चार भिंतीच्या बाहेर कोणत्याही अध्यापकाविना, नियोजित अभ्यासक्रमाविना, पाठ्यपुस्तकाविना, वेळापत्रकाविना मिळणारे शिक्षण म्हणजे अनौपचारिक शिक्षण होय…….
– स्वरदा खेडेकर

पूर्ण लेखाची लिंक : https://marathivishwakosh.org/62470

मराठी विश्वकोशाच्या माध्यमातून मराठीचा प्रचार व प्रसार करून जिज्ञासू वाचकांना, संशोधकांना, अभ्यासकांना जागतिक दर्जाचे ज्ञान व माहिती उपलब्ध करून देणे हा मराठी विश्वकोशाचा प्रधान हेतू आहे. अभ्यासपूर्ण मराठी लेख, सर्च, मोबाइलवर अभिप्राय, नोटीफिकेशन आणि बरेच काही. आजच डाऊनलोड करा : https://play.google.com/store/apps/details?id=io.marathi.vishwakosh

doctor sruti panse

Breastfeeding series no 5

ह्या पोस्ट मध्ये आपण आईच्या दुधाचे transition म्हणजे ते कसे बदलत जाते ते पाहू

A .

: चीक (Colostrum )

१ . गर्भारपणात तयार होणारे असते हे दूध

२. बाळाला मिळणारे पाहिले दूध

३. ह्यात जास्त प्रमाणात प्रथिने ,व्हिटॅमिन्स ,आणि मिनरल्स असतात

४. अनेक आजारांपासून संरक्षण मिळण्यासाठी त्यात antibodies खूप प्रमाणात असतात .

B .

कोवळे दूध(Transitional milk )

१. चीक आणि परिपक्व दुधाचा हा मिलाप असतो

२. प्रथिने ,लॅक्टोज ,आणि फॅट्स ने परिपूर्ण असते .

३. पाण्यात मिसळणारे व्हिटॅमिन्स भरपूर प्रमाणात असतात .

४. Antibodies देण्याचे काम हे करतच असते

Hold the mother, not the baby.⁣

⁣

Because the baby’s being taken care of—⁣

fed, snuggled, and given all the love in the world—⁣

by not only the mother,⁣

but her partner, grandparents, siblings, cousins, and friends.⁣

⁣

But the mother,⁣

may have gaps in her mind from lack of sleep,⁣

may be mechanical in her motions as she’s healing,⁣

may feel more like a mess than a mother,⁣

may be sitting in bed, crying, feeling overwhelmed in her body and life,⁣

may be full of mom guilt because in her mind, “she’s not good enough,”⁣

and she’s bleeding, wincing in pain, swollen and emotional.⁣

⁣

And the mother’s that baby’s whole world and needs to be seen, so she doesn’t disappear into that postpartum fog.⁣

⁣

So, hold the mother, not the baby.⁣

⁣

A mother agrees that her baby matters more.⁣

But she’s hurting, while she’s the person behind the baby,⁣

in the background, making it all happen:⁣

feeding her baby at all hours,⁣

snuggling her baby close to comfort newborn cries,⁣

and being that baby’s everything.⁣

⁣

So, it’s the mother who needs your love.⁣

⁣

And a mother will remember who held her up.⁣

⁣

So instead of “I’m coming to see the baby,”⁣

try saying, “I’m coming to see you 𝘢𝘯𝘥 meet the baby, too.”⁣

⁣

Because the mother needs to be held more.⁣

मुलांशी काय बोलायचं? भाग १

मला आठवतंय मी होमस्कुलिंग म्हणजे काय? या विषयांवर बोलण्यासाठी एका पालक गटाच्या कार्यक्रमाला गेलो होतो. तिथे मला एका पालकांनी विचारलेला प्रश्न आश्चर्यचकित करणारा होता. तो म्हणजे “होमस्कुलिंग करता म्हणजे तुमचं मूल सारखं तुमच्या डोळ्यासमोर असणार. मग तुम्हाला ते “इरिटेट” होत नाही का? सारखं त्याच्याशी बोलत राहण्याचा कंटाळा येत नाही का? आमचं मूल सुट्टीच्या दिवशी घरी असलं तरी त्याच्याशी सारखं काय बोलायचं हा प्रश्न पडतो? मग तुम्ही नक्की बोलता तरी काय?”

त्यावेळी मी या प्रश्नाला फक्त हसून उत्तर दिलं!

आपल्या मुलाशी काय बोलायचं, असा प्रश्न पालकांना पडत असेल का? हा विचार मनात तेव्हापासून घोळत असताना मला काही दिवसांपूर्वी रिबेका रोलंड यांनी लिहिलेल्या “थी आर्ट ऑफ टॉकिंग विथ चिल्ड्रेन” या नावाच्या एका पुस्तकाविषयी कळलं. मी हे पुस्तक पूर्ण वाचलेलं नसलं तरी या पुस्तकात मुलांशी काय बोलावं याविषयीच्या टिप्स मला वाचायला मिळाल्या, त्या सोप्या करून इथे मांडायचा मी प्रयत्न करतोय.

१. तू मला काय शिकवशील? या वाक्याने मुलांशी संवादाला सुरुवात करू मुलांना “शिकवण्यासाठी” त्यांच्याशी केलेल्या संवादापेक्षा, मुलांकडून “शिकण्याच्या” इच्छेने केलेला संवाद हा अधिक प्रभावी असतो.

आपण पूर्वी मुलांकडून शिकायच्या गोष्टींची यादी तयार करून तसा एखादा समर कॅम्प घेण्याचा विचार केला होता. गंमत म्हणजे या लेखिकेने सुद्धा “चल, मी तुला शिकवतो यापेक्षा तू मला काय शिकवशील” या वाक्याने संवाद कसा मस्त बहरतो, हेच सुचवले आहे! म्हणजे या दिवाळीत आपण असा प्रयोग करून बघायला हरकत नाही!

२. तू आणि मी चिडल्यावर घाबरल्यावर, दुःखी असू तर किंवा कुणाकडून दुखावले असू तर आपण कसे रिऍक्ट होतो? या विषयावर आपण गप्पा मारू शकतो. गप्पा मारता मारता अशा वेळी आपल्या भावनांवर नियंत्रण ठेवत आपला राग, आनंद, दुःख, भीती कशी व्यक्त करायची याच्या टिप्स आपण शेअर करू शकतो.

३. तुला अशी एखादी गोष्ट आठवतेय जी करताना तुझ्या मनात प्रचंड भीती होती, अस्वस्थता होती तरीही ती गोष्ट तू केलीस? तेव्हा तुला कसं वाटलं?

हे बोलता बोलता भीती आणि त्या अनुषंगाने एकीकडे धोकादायक कृत्य तर करायचं नाही पण दुसरीकडे भीतीमुळे मागं राहून संधीही घालवायची नाही, हे कसं जमवायचं हे उदाहरणांतून मुलांना सांगत आपण संवाद वाढवू शकतो. मग त्यात हेल्मेट घालणे असेल, गिर्यारोहण असेल किंवा मग बेफिकीरपणे रस्त्यावर सायकल, गाडी चालवणं असे, अशा विषयांवर गप्पा होऊ शकतात.

४. अशी कुठली ऍक्टिव्हिटी आहे जी करताना तुला स्ट्रेस तर येतो पण मजा पण येते ?

हे बोलता बोलता आपण स्ट्रेस ही काही दरवेळी वाईटच गोष्ट असते असं नाही तर स्ट्रेस घेतल्याने आपण दोन पावलं पुढं देखील कसं जाऊ शकतो? हे सांगू शकतो. तसेच कष्ट घेणं ही काही वाईट किंवा कमी पणाची गोष्ट नाहीये, उलट अनेकदा कष्ट आपल्या प्रगतीसाठी कसे गरजेचे असते हेही सांगू शकतो.

५. तुला सगळ्यात जास्त सुरक्षित कधी वाटतं आणि का?

मला माहिती नाहीये आपण कितीवेळा या विषयवार आजपर्यंत मुलांशी बोलले असू. पण मला वाटतं की हा अत्यंत महत्वाचा प्रश्न आहे. मूल जेव्हा बोलण्याच्या मनस्थितीत असेल, आजूबाजूला योग्य वातावरण असेल तेव्हा हा प्रश्न आपण विचारून बघितलाच पाहिजे! याचे फायदे काय आहेत? हे मी सांगण्याची गरज नसावी!!

पुढचे पाच मुद्दे पुढच्या भागात..

महत्वाचे: अशा प्रकारे संवाद करत असताना, घरातील वातावरण, मुलाचा आणि आपला मड या अत्यंत महत्वाच्या गोष्टी आहेत. त्यामुळे मुलांशी संवाद सुरु करण्याआधी मुलाला कंफर्टेबल वाटेल असं वातावरण तयार करण्यावर भर दिला पाहिजे नाहीतर हा संवाद “बॅकफायर” होऊ शकतो!!

क्रमशः

चेतन एरंडे

मुलांशी काय बोलायचं? भाग २

मागच्या भागात आपण मुलांशी संवाद सुरु करायला मदत करतील अशा पाच गोष्टींची माहिती करून घेतली होती.

आज या दुसऱ्या व शेवटच्या भागात आपण पुढच्या पाच गोष्टींची माहिती करून घेऊ.

६. असे कोणते प्रसंग आहेत, ज्यामध्ये तू “आऊट ऑफ कंट्रोल” होतोस असं तुला वाटतं?

हे असं आऊट ऑफ कंट्रोल होणं हे अनेकदा मुलांनाही आवडत नाही. पण असे जर प्रसंग जर आपल्याला कळाले तर आपण अशा वेळी भावना नियंत्रित कशा कराव्यात, यासाठी त्यांची मदत करू शकू.

७. तुझ्यामध्ये कोणती “बेस्ट क्वालिटी” आहे असं तूला वाटतं?

आपण असं मानतो की प्रत्येक मूल हे “युनिक” आहे. हा युनिकनेस शारीरिक ठेवणीमुळे जसा येतो तसा व्यक्तिमत्वातल्या पैलूंनी सुद्धा येतो! मुलांशी संवाद करता करता मुलांना स्वतःच्या अंगभूत क्षमतांविषयी आणि कौशल्यांविषयी काय वाटते हे समजून घेऊन, ती कौशल्ये व क्षमता स्वतःच्या आणि जगाच्या चांगल्यासाठी कशा वापरता येतील, याविषयी आपण त्यांना मदत करू शकतो.

८ एखादी गोष्ट तुला सोडून द्यावीशी वाटते, तेव्हा तू तुझ्या मनाला काय सांगतोस?

मुलांची धरसोड वृत्ती हा अनेक पालकांच्या चिंतेचा विषय असतो. अशा वेळी ही धरसोड का होते? त्यावेळी मुलांच्या मनात काय चालू असते? हे आपल्याला समजले तर एखाद्या गोष्टीत यश मिळवण्यासाठी लागणारे सातत्य आणि एखादी न आवडणारी गोष्ट न करण्याचे स्वातंत्र्य या दोन्हीचा “मिलाफ” करण्यासाठी मुलांना मदत करणे आपल्याला जमू शकेल!

९. एखादी मोठी गोष्ट जसं की वार्षिक परीक्षेची तयारी किंवा स्वतःच्या हाताने गणपतीची मूर्ती बनवणे, किल्ला बनवणे या गोष्टी करायच्या आधी तू काय तयारी करतोस?

या मोठ्या गोष्टी पूर्ण करण्यासाठी लागणाऱ्या छोट्या पायऱ्यांचा तू कसा विचार करतोस? नियोजन ही वयाच्या प्रत्येक टप्प्यावर अत्यंत आवश्यक अशी गोष्ट आहे. या संवादातून मुलांना नियोजनाची सवय लावण्यासाठी आपल्यला मदत करता आली तर त्याच्या आयुष्यभर मुलांना कसा उपयोग होऊ शकेल? हे वेगळे सांगायला नको!!

१०. शेवटचा पण अत्यंत महत्वाचा प्रश्न म्हणजे तुला माझ्याकडून काय हवंय?

हा प्रश्न खूप काळजीपूर्वक विचारला पाहिजे कारण तू माझी आई असून किंवा बाबा असून सुद्धा तुला मला काय हवंय, हे कळत नाही का? असा बिनतोड प्रश्न मुलं विचारू शकतात! त्यामुळे मुलाला अत्यंत विश्वासात घेऊन हा प्रश्न विचारणे आणि या संवादाच्या मदतीने मुलांना मी कोणत्याही प्रसंगात तुझ्या सोबत आहे, हा विश्वास देणे महत्वाचे आहे.

या दहा प्रश्नांचा पालक म्हणून आपल्याला कायमस्वरूपी मदत होईल, असे मला वाटते.

चेतन एरंडे.

शाळेत तास

बाळाला औषध देताना ,0.5 ml आणि 5 ml ह्यात फरक न समजलेले आई बाप बघतांना ,शाळेत गणिताचा तास किती महत्वाचा असतो ,ह्याची जाणीव होते मला

दात यायच्या वेळी गळ्यात दातपट्टा घालून आणणारे आईबाप बघतांना शाळेत शास्त्राचा तास किती महत्वाचा होता ह्याची ही जाणीव होते मला

मूल व्हावे म्हणून नवस करून ,आणि ते झाले म्हणून तो नवस फेडायला गेल्यावर, बाहेरचे अन्न खाऊन जुलाब झालेल्या बाळाला बघून , जीवशास्त्राचा तास किती महत्वाचा होता हे ही जाणवते मला

आपला नंबर नसतांना उगाच मध्ये घुसू पाहणाऱ्या आई बापांना बघून समाजशास्त्र किती महत्वाचे आहे ते ही जाणवते मला

शाळेत मार्क कमी येत आहेत म्हणून बुद्धीवर्धक औषधे मागणाऱ्या आईबापांना बघून त्यांच्याच बुद्धी ची कीव करावी की त्यांना, त्यांच्या शाळेतील दिवसांची आठवण करून द्यावी हेच कळत नाही मला

आपल्या लेकरांसमोर सिगारेट दारू गुटखा इत्यादी व्यसने करणाऱ्या आईबापांना बघून शाळेतील संस्कारवर्गाचा किती महत्वाचा ह्याची देखील जाणीव होते मला

ह्या सर्वांना परत एकदा लहान करून ,शाळेत घालावे वाटते मला ! ह्यांचा सर्व बेसिक मध्ये राडा आहे हे जाणवते ! शास्त्रीय दृष्टिकोन ,चांगले विचार , योग्य सामाजिक व्यवहार ,हे सर्व यायला शाळा आणि आजूबाजूचे वातावरण खूप महत्वाचे असते ,आणि महत्वाचे असते वय ! लहान वयात जे आपण शिकतो ते म्हातारपणा पर्यंत साथ देते

एकदा का वयाचा तो टप्पा ओलांडला की काही उपयोग नाही!

आपल्या मुलांवर योग्य संस्कार करा , शाळेचा ह्यात खूप मोठा वाटा असतो , चांगले शिक्षक हे चांगले राष्ट्र निर्माण करणारे ,आणि आपल्या मातीच्या गोळ्याला आकार देणारे असतात . त्यांचीच संख्या कमी होत आहे

शिक्षण आणि शिक्षकांचे महत्व जो राजकारणी जाणेल त्याला निवडून दिले तर काही भविष्य आहे आपल्याला ……..

….

. नाहीतर इतिहासाच्या तासाला बसून कायम इतिहासात च राहू आपण !!

#छडी_लागे_छम_छम

kalpana sangale

आदिवासींना समजून घेताना

अल्पावधीतच वाचकांच्या पसंतीस उतरलेलं राजेश पाटील लिखित ‘मोर ओडिशा डायरी’ हे पुस्तक. हे पुस्तक म्हणजे ओडिशारख्या पूर्ण अनोळखी, मागास भागांत मानल्या जाणाऱ्या राज्यात एक आयएएस अधिकारी कसं काम करतो. तिथल्या आदिवासीबहुल-नक्षलग्रस्त भागांत काम करताना त्याला कोणते अनुभव येतात, रोज समोर येणारी आव्हानं तो कशी पेलतो याची गोष्ट. याच पुस्तकातील काही मजकूर वाचकांसाठी प्रसिद्ध करत आहोत.

आदिवासींना समजून घेताना

___________

नारायणपाटनाच्या घटनेमुळे अचानक माझी कोरापुतला बदली झाली होती. कोरापुतमधले पहिले काही महिने त्या समस्येवर उपाय योजण्यातच गेले. त्यानंतरच कोरापुतच्या आदिवासींशी, त्यांच्या संस्कृतीशी जवळून ओळख करून Continue Reading

“प्रबोधन ऐपावाक”

ज्ञान प्रबोधिनी – छात्र प्रबोधन तर्फे सुट्टी समृद्ध करणारा विद्यार्थ्यांसाठीचा विशेष उपक्रम…

“प्रबोधन ऐपावाक”

(मराठी वाचू, समजू शकणाऱ्या ५ वी ते ११ वीच्या विद्यार्थ्यांसाठी)

कोरोनाच्या काळात मागे पडलेल्या सर्वांगीण विकासाला गती देणारा
‘ऐका-पाहा-वाचा-करा’ हा सुट्टीतील विशेष उपक्रम

कालावधी – १ ते ३१ मे २०२२
वर्गणी – रु. १००/- फक्त

उपक्रमाची खास वैशिष्ट्ये –
• ऐका, पाहा, वाचा यापैकी रोज १ लिंक
• ‘वाचा’चे साहित्य इंग्रजी व मराठी दोन्ही भाषेत पाठवले जाणार
• विशेष अनुभव देणाऱ्या रोज एक अशा एकूण २५ कृतींचा खजिना Continue Reading