Back to Top

Category: वाचन कट्टा

मुलाच्या भावनिक विकासात पालक व शिक्षकाची भूमिका

मुलाच्या जीवनात भावनिक विकासाला अत्यंत महत्त्व आहे. भावनिक विकास म्हणजे व्यक्तीला स्वतःच्या भावना समजणे, त्या योग्य प्रकारे व्यक्त करणे, तसेच इतरांच्या भावना ओळखणे व त्यांना प्रतिसाद देणे. हा विकास मुलाला मजबूत, संवेदनशील आणि समतोल व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी महत्त्वाचा असतो. यामध्ये पालक व शिक्षक यांची भूमिका अनन्यसाधारण आहे.

भावनिक विकास केवळ व्यक्तीच्या मानसिक आरोग्यासाठीच नव्हे, तर त्याच्या सामाजिक आणि शैक्षणिक यशासाठीही महत्त्वाचा असतो. एक भावनिकदृष्ट्या स्थिर व्यक्ती इतरांशी चांगले संबंध प्रस्थापित करू शकते, तणावपूर्ण परिस्थितीचे योग्य व्यवस्थापन करू शकते, आणि आपल्या निर्णयांमध्ये समतोल राखू शकते. बालपणात हा विकास योग्य प्रकारे घडल्यास मूल आत्मविश्वासाने भरलेले, सकारात्मक दृष्टिकोन असलेले आणि आव्हानांचा सामना करण्यास सक्षम होते.

भावनिक विकासाचे महत्त्व

पालकांची भूमिका

१. प्रेम आणि पाठिंबा

मुलांच्या भावनिक विकासासाठी पालकांचा प्रेमळ व आपुलकीचा दृष्टिकोन अत्यंत महत्त्वाचा आहे. जेव्हा मुलांना पालकांकडून प्रेम, आधार आणि सुरक्षितता मिळते, तेव्हा त्यांच्या मनात आत्मविश्वास निर्माण होतो. पालकांनी मुलांच्या भावना समजून घेतल्या पाहिजेत, तसेच त्यांच्या प्रत्येक भावनिक गरजेला प्रतिसाद दिला पाहिजे.

पालकांनी मुलांशी सकारात्मक संवाद साधण्यावर भर दिला पाहिजे. पालकांनी मुलांच्या बोलण्याला महत्त्व दिल्यास, मूल आपले विचार व भावना मोकळेपणाने व्यक्त करू शकते. अशा संवादामुळे मुलामध्ये आत्म-सन्मान वाढतो.

२. सकारात्मक संवाद

३. कठोर शिस्तीचा टाळावा

अत्यंत कठोर किंवा कडक वागणूक मुलांच्या भावनिक विकासावर विपरीत परिणाम करू शकते. अशा वागणुकीमुळे मूल भयभीत होते, तसेच ते आपल्या भावनांना व्यक्त करण्यात मागे राहते. याउलट, संयमाने व समजुतीने वागल्यास मूल पालकांकडे विश्वासाने पाहते.

४. उदाहरणाद्वारे शिकवणे

मुलं आपली जास्तीत जास्त शिकवणूक पालकांकडून अनुकरणाद्वारे घेतात. त्यामुळे पालकांनी त्यांच्या स्वतःच्या भावना व्यक्त करताना समतोल आणि सकारात्मक दृष्टिकोन दाखवला पाहिजे. जसे की, ताणतणावावर मात करण्याचे योग्य मार्ग दाखवणे, संयम बाळगणे, आणि इतरांशी चांगल्या पद्धतीने संवाद साधणे.

५. भावनिक सुरक्षितता

भावनिक सुरक्षितता मुलांच्या भावनिक विकासासाठी अत्यंत महत्त्वाची आहे. पालकांनी मुलांच्या भावनांना अवास्तव ठरवण्याऐवजी त्यांचा आदर करायला शिकवले पाहिजे. उदाहरणार्थ, मूल दुःखी असल्यास त्याची भावना मान्य करणे आणि त्याला त्यातून सावरायला मदत करणे, हे पालकांचे कर्तव्य आहे.

शिक्षकांची भूमिका

१. सखोल निरीक्षण व समज

शिक्षक मुलांसोबत दररोज बराच वेळ घालवत असल्यामुळे, त्यांच्या भावनिक स्थितीचे निरीक्षण करण्याची आणि योग्य वेळी हस्तक्षेप करण्याची जबाबदारी शिक्षकांवर असते. मूल जर तणावग्रस्त, भयभीत किंवा गोंधळलेले वाटत असेल, तर शिक्षकांनी त्यांना प्रेमळ मार्गदर्शन करावे.

२. सकारात्मक वर्ग वातावरण

शिक्षकांनी वर्गात सकारात्मक आणि अनुकूल वातावरण तयार करणे गरजेचे आहे. जर मुलांना वर्गात आदर, सहकार्य आणि सुरक्षिततेची भावना मिळाली, तर ते अधिक आत्मविश्वासाने शिकू शकतात आणि त्यांच्या भावनिक गरजा पूर्ण करू शकतात.

३. भावनांची ओळख व व्यवस्थापन शिकवणे

शिक्षकांनी मुलांना त्यांच्या भावनांची ओळख करून देणे आणि त्या योग्य प्रकारे व्यक्त करण्याचे शिक्षण द्यावे. उदाहरणार्थ, राग, दुःख किंवा तणाव यासारख्या भावनांवर सकारात्मक नियंत्रण ठेवण्यासाठी शिक्षक मार्गदर्शन करू शकतात.

४. प्रोत्साहन देणे

शिक्षकांनी मुलांच्या लहान-मोठ्या यशाला दाद देणे, त्यांना प्रोत्साहन देणे, आणि त्यांचा आत्मविश्वास वाढवणे गरजेचे आहे. हे मुलांच्या भावनिक विकासासाठी महत्त्वाचे आहे.

५. सर्वसमावेशकता

शिक्षकांनी मुलांच्या वैविध्यपूर्ण पार्श्वभूमी, संस्कृती आणि भावना यांचा आदर करायला शिकवले पाहिजे. असे केल्याने मुलांमध्ये परस्पर समज आणि सहिष्णुता वाढते.

६. वर्तनावर लक्ष ठेवणे

शिक्षकांनी मुलांच्या वर्तनातून त्यांच्या भावनिक अवस्थेची माहिती घेऊन त्यानुसार उपाययोजना करावी. उदाहरणार्थ, जर मूल वर्गात एकटे राहत असेल, इतरांशी कमी संवाद साधत असेल, तर शिक्षकांनी त्याला मदत करावी.

पालक आणि शिक्षक यांची संयुक्त भूमिका

१. संवादाचा दुवा

पालक आणि शिक्षकांनी परस्पर संवाद वाढवला पाहिजे, जेणेकरून मुलाच्या भावनिक स्थितीची संपूर्ण माहिती मिळेल. पालकांच्या घरी असताना मुलांच्या भावना कशा प्रकारे व्यक्त होतात आणि शाळेत त्या कशा दिसतात, याबद्दल दोघांनी एकत्रित चर्चा करावी.

२. समन्वय साधणे

मुलाच्या विकासासाठी पालक व शिक्षक यांनी एकत्रित धोरण आखले पाहिजे. उदाहरणार्थ, जर मुलामध्ये राग नियंत्रणाचा अभाव दिसत असेल, तर पालक व शिक्षकांनी एकत्रितपणे त्यावर उपाययोजना आखाव्या.

३. समतोल विकासासाठी प्रयत्न

शाळा आणि घर यामध्ये मुलांच्या भावनिक विकासासाठी सुसंगत आणि पूरक वातावरण तयार करणे महत्त्वाचे आहे. उदा., मुलाने घरात शिकलेल्या सकारात्मक वागणुकीला शाळेतही प्रोत्साहन मिळाले पाहिजे.

४. तणाव व्यवस्थापन

शिक्षण आणि दैनंदिन जीवनातील तणावामुळे मुलांवर होणाऱ्या भावनिक ताणाला ओळखून पालक आणि शिक्षकांनी त्यांना योग्य पद्धतीने मार्गदर्शन करावे.

मुलांच्या भावनिक विकासासाठी काही उपाय

१. योग व ध्यान

योग आणि ध्यान हे मुलांच्या भावनिक विकासासाठी प्रभावी ठरू शकतात. पालक आणि शिक्षकांनी याचा समावेश मुलांच्या दिनक्रमात करावा.

२. खेळ आणि गटक्रिया

सामाजिक खेळ आणि गटक्रिया मुलांच्या सहकार्य भावना व इतरांच्या भावना समजून घेण्याच्या क्षमतेला चालना देतात.

३. सर्जनशीलता आणि अभिव्यक्ती

मुलांना कला, संगीत, नाट्य अशा सर्जनशील क्रियांद्वारे त्यांच्या भावनांना अभिव्यक्त करण्याची संधी देणे महत्त्वाचे आहे.

मुलांच्या भावनिक विकासात पालक व शिक्षक हे दोन आधारस्तंभ आहेत. पालकांनी प्रेम, आधार, आणि सकारात्मक दृष्टिकोन देऊन घरातील वातावरण आश्वासक बनवावे, तर शिक्षकांनी शाळेतील वातावरण सुरक्षित व प्रोत्साहक ठेवावे. पालक व शिक्षक यांचे एकत्रित प्रयत्न मुलांच्या भावनिक समृद्धीसाठी अत्यंत उपयुक्त ठरतात. त्यामुळेच, भावनिक दृष्टिकोनातून समतोल व्यक्तिमत्त्व घडवण्यासाठी पालक व शिक्षकांनी आपापली जबाबदारी जागरूकतेने पार पाडली पाहिजे.

View insights

454 post reach

All reactions:

2शिरीष पडवळ and Kishor Kathole

पूर्व प्राथमिक शिक्षण

पूर्व प्राथमिक शिक्षण
पूर्व प्राथमिक शिक्षण, बालपणाच्या सुरुवातीच्या टप्प्यांत शिक्षण, बालपणात प्रारंभ आणि प्राथमिक शाळेत प्रवेश
केल्यावर सुमारे पाच, सहा, किंवा सात वर्षांच्या वय
शिक्षणासाठी संस्थात्मक व्यवस्था जगभरात मोठ्या प्रमाणात बदलतात, जसे संस्थांना लागू केलेली नावे. सामान्यत:
अर्भकांच्या काळजीसाठी केंद्राला दिलेल्या अटी – लहानपणाच्या पहिल्या टप्प्यातील (सुमारे तीन महिने ते तीन वर्षे
वयाची) – अर्भक शाळा, डे केअर, डे नर्सरी आणि क्रेच , सर्वात सामान्य म्हणजे नर्सरी शाळा आणि बालवाडी.
सामान्यतः,बालवाडीच्या आधी (चार किंवा पाच ते सहा वयोगटांसाठी) , जे शालेय वयाच्या मुलांसाठी आहे ज्यांना पुरेसे
परिपक्व मानले जात नाही आणि म्हणून ते प्राथमिक शाळेसाठी एक प्रकारची तयारी शाळा म्हणून काम करतात.
बालवाडी प्राथमिक शिक्षणाचा एक भाग मानली जाते.

Read more

अनौपचारिक शिक्षण mul lekh

अनौपचारिक शिक्षण

अनियमित शिक्षणाला अनौपचारिक शिक्षण म्हणतात. या प्रकारच्या शिक्षणात काहीही निश्चित नाही. म्हणून
याला प्रासंगिक आणि अनियोजित शिक्षण असेही म्हणतात. हे नैसर्गिक किंवा नैसर्गिकरित्या घडते. हे शिक्षण
पूर्वकल्पित नाही. मूल नैसर्गिकरित्या त्याच्या कुटुंबात आणि शेजारच्या, क्रीडांगण, पार्क इत्यादी मोकळ्या
वातावरणात सार्वजनिक ठिकाणी उठणे, बसणे, खेळणे, बोलणे याद्वारे मुक्तपणे प्राप्त करते. हे शिक्षण

Read more

जिवतीच्या प्रतिमेचे पुजन आणि त्याचा अर्थ

जिवतीच्या प्रतिमेचे पुजन आणि त्याचा अर्थ
कोण हि जिवती? हिच्या पूजनाचा हेतू काय?
आषाढ महिन्याच्या अमावस्येला हे दीपपूजन केलं जातं आणि याच दिवशी जरा-जिवंतिका पूजन सुद्धा करतात.

Read more

उगवतीचे रंग

उगवतीचे रंग

‘ तेच ते…’

बऱ्याच रसिकांना कविवर्य विंदा करंदीकर यांची ‘ तेच ते…’ ही कविता माहिती असेल. खूप वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. एकदा विंदा चाळीसगावला आले होते. त्यावेळी प्रत्यक्ष त्यांच्या तोंडून ही कविता ऐकण्याचा योग आला होता. त्यावेळी मी लहान असल्याने त्या कवितेतला गहन अर्थ कळला नव्हता. पण आपल्या जीवनात त्याच त्या असलेल्या गोष्टी सारख्या कराव्या लागत असल्याने येणारा वैताग मात्र बालसुलभ मनाला कळला होता. आज विंदा असते तर अजून भरपूर विषय त्यांना या कवितेत भर घालायला मिळाले असते.

Read more

अढी…

अढी…

 

आईचं दिवसकार्य झालं आणि नातेवाईकांनी घरचा रस्ता धरला. उषानेही आपले कपडे बॅगेत भरायला सुरूवात केली.
रत्ना, तिची वहिनी म्हणाली, “उषा, तू पण लगेच निघणार? राहिली असतीस जरा…” पण दोघींनाही त्यातला पोकळपणा माहित होता.
आई असतानाही उषा क्वचितच माहेरी रहायला आली होती. आई दवाखान्यात अ‍ॅडमिट असताना, तिने कर्तव्य म्हणून सगळं केलं, पण आपल्या घरून येऊन – जाऊन. तिचा नवरा, महेशही सकाळी म्हणाला, “तुला रहायचं असेल तर माझी काही हरकत नाही. मी आणि आई दोघे जातो. तू तुझ्या मनाप्रमाणे ठरव.” पण उषा बॅग भरून त्यांच्याबरोबर निघालीच

Read more

पारंपरिक वाणांची बीज बँक

पारंपरिक वाणांची बीज बँक 🌱
वेगवेगळय़ा हंगामांतील विविध पारंपरिक पिकांच्या निरोगी आणि सर्वोत्तम बिया गोळा करून त्या बांबूच्या टोपल्यांमध्ये अथवा मातीच्या भांडय़ांत र्निजतुकीकरण करून साठवून ठेवल्या जातात, या संचयाला बीज बँक असे म्हणतात. ही पद्धत इतर अनेक संस्थांबरोबरच ‘बायफ’नेही ग्रामीण भागात मोठय़ा प्रमाणावर विकसित केली आहे. यामध्ये स्त्रियांचा फार मोठा वाटा आहे.

Read more

मैत्री

त्याची अन् तीची सोशल मिडीयावर ओळख झाली. चॅटिंग करता करता गहिरी मैत्री झाली. दोघांनी ही वेळोवेळी मैत्री नितळ राहण्यावर भर दिला. नात्यातले पावित्र्य हाच त्यांच्या मैत्री चा आधार बनला.

एक दिवस दोघे भेटले अन चित्रपट पहायला गेले. चित्रपटातील आईचा संघर्ष अन वेदना बघून तो विव्हळ झाला. त्याचे संवेदनशील मन भरून आले. तिच्या नजरेने हे हेरले. अन् तीने हलकेच त्याला थोपटले.
तो तीच्या खांद्यावर डोके ठेउन अश्रुवला अन् तीनेही त्याचे सांत्वन केले. तो गेला स्वतःच्या गावी अन् sms केला कि काल तू मला आईचे वात्सल्य दिले. Thanks mom . ती गहिवरली.

Read more

म्हणून तुझे तूच शिकायला जा!

म्हणून तुझे तूच शिकायला जा!
……….
अभ्यास शिकायला
तू शाळेत जाऊ नको राई,
तिथे खेळायला सवंगडी मिळतात
म्हणून जा.

माणसे शिकायला जा.

Read more

रामराम

रामराम

रामराम ही अभिवादनाची पुरातन रीत आहे. खेड्यापाड्यांत अजूनही रामराम करणारी अनेक मंडळी आढळतात. प्रत्येक प्रहराला बदलते अभिवादन ही इंग्लिश लोकांची रीत आहे. गुड मॉर्निंग ते गुडनाईट असा हा त्यांचा सदिच्छा प्रवास असतो.

महाराष्ट्राचे पोलिस महासंचालक श्री. अरविंद इनामदार प्रत्येक वेळी रामराम म्हणतात. गेल्या वीस वर्षात त्यांच्या मुखातून अभिवादनाचा अन्य कोणता शब्द त्यांनी उधारल्याचे माझ्या ऐकिवात नाही.

कुसुमाग्रजांच्या तोंडून अगदी अभावितपणे बाहेर पडणारा श्रीराम हा स्वगत उद्गार आणि अरविंद इनामदारांचा, रामराम ही वाणीभूषणे होत.

तुकाराम महाराजांनी एका अभंगात लोकांचा निरोप घेताना म्हटले होते, आम्ही जातो आमच्या गावा। आमचा राम राम घ्यावा।।

Read more